Abraham Prochownik (z hebr. אברהם פרוצ'ווניק; z yid. אברהם פּראָטשאָווניק) - legendarny żydowski kupiec handlujący prochem (stąd przydomek), który zgodnie z tradycją żydowską miałby przez przypadek zostać nominowanym na nowego władcę Polski po śmierci (nie obaleniu, jak w klasycznej wersji legendy) dotychczasowego władcy Popiela w 842 roku, ale ostatecznie przekazał należny sobie tytuł Piastowi. Ten założył średniowieczną dynastię Piastów rządzącej Polską w latach ok. 842 - 1370 n.e.
Zgodnie z powszechnie przyjętą formą legendy - spisanej po raz pierwszy przez Hermana Sternberga w 1860 roku, gdy Popiel umarł bezdzietnie znajdujący się wcześniej w jego władzy Polanie zebrali się na zgromadzeniu w Kruszwicy, aby wybrać nowego władcę. Nie mogąc dojść do porozumienia pomiędzy sobą przyjęli propozycje starszego elektora i ogłosili, że pierwszy przyjezdny, który następnego ranka wejdzie do miasta zostanie uznany za sukcesora zmarłego. Tim kimś okazał się właśnie Abraham Prochownik, który przybył do Kruszwicy w celach handlowych. Zabrano go do sali obrad, gdzie został ogłoszony nowym rządzącym. Kupiec jednak odmówił koronacji twierdząc, że musi pozostać sam na sam ze swoim Bogiem i nakazał, aby mu nie przeszkadzano. Po trzech dniach modlitwy jednak zniecierpliwiony mądry Polak imieniem Piast oświadczył, że kraj nie może funkcjonować bez przywódcy i siłą wtargnął do budynku, w którym przebywał Abraham. Ten będąc dostatecznie mądrym, by zrozumieć, że państwo potrzebuje monarchę wystarczająco odważnego, aby sprzeciwić się jego woli zaaprobował sukcesje Piasta po zmarłym Popielu, a ten ostatecznie został koronowany. W zależności od wersji legendy Abraham został uznany za księcia lub nawet króla.
Inne wersje legendy[]
Roman Zmorski (1854 r.)[1][]
„Po śmierci króla Popiela, który miał ze swego grzesznego ciała złożyć obfitą daninę gromadzie myszy, tron polski został osierocony. Na wiecach w Kruszwicy zgromadzeni wyborcy, nie mogąc się zgodzić na wybór nowego władcy, postanowili, stosownie do projektu, przedstawionego przez najstarszego z pomiędzy siebie, iżby ten, kto by z brzaskiem dnia przybył do miasta, królem okrzyknięty został. Cztery straże rozstawione były koło mostu prowadzącego do miasta, by donieść, kto pierwszy do miasta przybędzie. Przypadek zrządził, że Żyd Abraham, sprowadzający zwykle proch do miasta i z tego względu Prochownikiem zwany, pierwszy stanął u mostu jeziora Gopła.
Z radością powitany przez ustawione nad brzegiem straże, zaprowadzony został do miasta, gdzie stosownie do uradzonego planu koronę lechicką miał otrzymać. Z początku Abraham stanowczo odmówił przyjęcia ofiarowanej mu korony, ale widząc, że wyborcy w swojem postanowieniu trwają i odmowy przyjąć nie chcą, uprosił sobie dzień czasu do namysłu, by w modlitwie do Boga znaleźć poradę, zastrzegając wszakże, by mu w jego rozpamiętywaniach nie przeszkadzano. Dwa dni i noce upłynęły, a Abraham nie ukazywał się niecierpliwemu ludowi.
Wreszcie trzeciego dnia, gdy cierpliwość zgromadzonych przebrała miarę, jeden z najstarszych ziemian podniósł głos i zawołał: »Bracia! Tak długo pozostać nie może, kraj bez naczelnika niechybnie popadnie w zatratę. Ponieważ Abraham z chaty nie wychodzi, przeto ja go z niej wywołam«.
I to mówiąc, porwał siekierę i wybił drzwi chaty, w której Abraham był się zamknął. Wtedy Abraham, występując przed zgromadzone tłumy, zawołał: »Polacy! Oto wasz ziomek Piast! Jego wybierzcie na swego naczelnika. Posiada on rozum wytrawny, gdyż uznał, że kraj bez władcy istnieć nie powinien; posiada on odwagę, gdyż dla ocalenia swej ojczyzny sprzeciwił się danemu rozkazowi nie przeszkadzania mi w pobożnem rozmyślaniu. Jemu ofiarujcie koronę, a będziecie za to Bogu i Abrahamowi przez całe życie wdzięczni!«. I Piast został królem obwołany”.
Wyjaśnienie[]
Abraham Prochownik to bez wątpienia mit analogicznie, jak koronacja Saula Wachla (choć ten już istniał naprawdę). Przykładowo "Prochownik" nie mógł być handlarzem czarnego prochu, jak przedstawia go legenda, gdyż - choć powstał w IX wieku w Chinach - proch pojawił się w Europie dopiero w XIII wieku[2]. Ta postać nie pojawia się również w najstarszej wersji spisanej legendy o Piaście i Popielu odnotowanej przez Galla Anonima.[3]
Pochodzenie tej legendy pozostaje niejasne. Widziano w niej wariant opowiadania o Saul Wahlu (innym Żydzie, który miał zostać królem) bądź daleką reminiscencję roli, odgrywanej przez kupców żydowskich na przyszłych ziemiach polskich już w IX wieku, w czym z kolei dopatrywano się potwierdzenia faktu, że pierwsi Żydzi przybywali na tereny Polski z kierunku południowo - wschodniego. Niewykluczone też, że ta tradycja miała na celu legitymizować żydowskie osadnictwo w Polsce (gdyby okazało się, że Żydzi zamieszkiwaliby kraj od samego początku jego państwowości nie byłoby racjonalnych powodów dla prawnego kwestionowania go w okresie późniejszym) i przy okazji żydowski handel (z tych samych powodów - profesja kupiecka byłaby tak stara, jak samo osadnictwo polskich Żydów).
Źródła[]
- Eduta.pl - Abraham Prochownik
- JewishEncyclopedia - ABRAHAM PROCHOWNIK
- Abraham Prochownik - Jewish Historical Institute
- YIVO | Prochownik, Abraham
- Bohaterowie, których nie było - strona 1 - Polityka.pl
Przypisy[]
- ↑ Bohaterowie, których nie było - strona 1 - Polityka.pl
- ↑ ,,100 wynalazków, które zmieniły świat" - Axel Springer Polska - Czarny proch (str. 82-83)
- ↑ kronika Galla Anonima tekst - mlektury.pl