Agresja ZSRR na Polskę – zbrojny atak Związku Radzieckiego na Polskę rozpoczęty 17 września 1939 roku, podczas kampanii wrześniowej. Doszło do niej na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow.
Historia[]
Przed wojną[]
Przed wybuchem II wojny światowej III Rzesza i ZSRR nawiązały współpracę wojskową i gospodarczą. W ramach umów handlowych ZSRR dostarczał do Niemiec surowce, takie jak ropa naftowa, zboża i metale, a w zamian otrzymywał maszyny i technologie niezbędne do rozwoju przemysłu i Armii Czerwonej. Niemieccy czołgiści szkolili się na poligonach w ZSRR, by uniknąć łamania traktatu wersalskiego. Obie strony miały wspólne interesy, takie jak osłabienie wpływów mocarstw zachodnich: Francji i Wielkiej Brytanii oraz chęć ekspansji terytorialnej. 13 sierpnia 1939 roku zawarto pakt Ribbentrop-Mołotow, na mocy którego ustalono współpracę przy agresji na Polskę i oddano do strefy wpływów ZSRR kraje bałtyckie oraz Besarabię.
Polscy politycy starali się balansować pomiędzy Związkiem Radzieckim, a III Rzeszą. Spodziewano się respektowania przez Józefa Stalina zwartych układów, a głównego zagrożenia dopatrywano się w Niemczech. Począwszy od wiosny 1939 roku Wojsko Polskie koncentrowało się na granicy zachodniej, a na wschodzie pozostały jedynie jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza.
Agresja[]
Żołnierze niemieccy i sowieccy we Lwowie.
Nocą z 16 na 17 września 1939 roku polskiemu ambasadorowi w Moskwie Wacławowi Grzybowskiemu niespodziewanie odczytano notę następującej treści:
„Wojna polsko‑niemiecka ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni operacji wojskowych Polska straciła wszystkie swoje okręgi przemysłowe i ośrodki kulturalne. [...] Rząd polski uległ rozkładowi i nie okazuje przejawów życia. Oznacza to, że państwo polskie i jego rząd przestały faktycznie istnieć. Dlatego też straciły ważność traktaty, zawarte pomiędzy ZSRR a Polską. Pozostawiona własnemu losowi i pozbawiona kierownictwa Polska stała się łatwym polem wszelkiego rodzaju niebezpiecznych i niespodziewanych akcji, mogących stać się groźbą dla ZSRR. Dlatego rząd radziecki, który zachowywał dotychczas neutralność, nie może w obliczu tych faktów zajmować nadal neutralnego stanowiska.
Rząd radziecki nie może również pozostać obojętny na fakt, że zamieszkująca terytorium Polski pokrewna ludność ukraińskiego i białoruskiego pochodzenia jest bezbronna i została pozostawiona własnemu losowi.
Rząd radziecki polecił wobec powyższych okoliczności Naczelnemu Dowództwu Armii Czerwonej, aby nakazało wojskom przekroczyć granicę i wziąć pod swoją opiekę życie i mienie ludności Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi.
Rząd radziecki zamierza równocześnie podjąć wszelkie środki mające na celu uwolnienie narodu polskiego od niszczącej wojny, w którą wepchnęli go nierozsądni przywódcy, i umożliwienie mu życia w pokoju.”— Nota ministra spraw zagranicznych Wiaczesława Mołotowa
Ambasador jej nie przyjął, a zawarte w niej tezy były fałszywe. Wojsko Polskie nadal stawiało opór niemieckiej agresji.
Sowiecka kawaleria w Wilnie.
Armia Czerwona miała ułatwione zadanie, ponieważ większość wartościowych jednostek Wojska Polskiego toczyła ciężkie walki w centralnej Polsce, a na wschodzie pozostały jedynie elitarny Korpus Ochrony Pogranicza i jednostki tyłowe. Na wschodzie znajdowało się około 300 000 żołnierzy polskich i sowieci mieli dwukrotną przewagę liczebną. Armia Czerwona przekroczyła granicę 17 września nad ranem. Do ataku ruszyły setki czołgów i samolotów. Agresorzy początkowo udawali sojuszników i rozbrajali napotkane po drodze oddziały. Opór stawiły niewielkie placówki KOP, m.in. pod Tynnem. Agresja ZSRR uniemożliwiała wycofanie się na przedmoście rumuńskie i kontynuowanie walk. Na wieść o wkroczeniu wojsk sowieckich Naczelny Wódz marszałek Edward Rydz-Śmigły wydał rozkaz:
„Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami – bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii”— Naczelny Wódz Edward Rydz-Śmigły
Żołnierze sowieccy we Lwowie.
Pomimo tego żołnierze KOP rozumieli zamiary agresora i miejscami zadawali mu straty. Armia Czerwona napotkała na opór w Wilnie i Grodnie. Pierwsze z miast opuszczone przez garnizon, sowieci próbowali zdobyć już 18 września, ale niespodziewanie walkę podjęli harcerze, ludność cywilna i nieliczni żołnierze. Ich niezorganizowany opór nie trwał długo i już następnego dnia został przełamany. Grodno broniło się od 20 do 22 września, a nacierający żołnierze radzieccy stracili 200 zabitych i rannych oraz około 20 pojazdów. W odwecie agresorzy rozstrzelali około 300 żołnierzy i cywilów. Na południowym wschodzie garnizon Lwowa dowodzony przez gen. Władysława Langnera toczył ciężkie walki z Niemcami, a 19 września do miasta dotarła Armia Czerwona. 22 września gen. Langner podjął decyzję o kapitulacji przed ZSRR.
Mogiła żołnierzy polskich poległych w bitwie pod Borowiczami.
Wedle umowy wszyscy oficerowie mieli mieć zagwarantowaną wolność osobistą, nietykalność własności i możliwość wyjazdu za granicę. Sowieci nie dotrzymali umowy i aresztowali 1160 oficerów, a część z nich, jak gen. Władysław Jędrzejewski, gen. Franciszek Sikorski, gen. Rudolf Prich, płk. Jarosław Szafran i wielu innych stało się ofiarami zbrodni katyńskiej. Po upadku Lwowa w rejonie opór stawiała jeszcze Brygada Kawalerii Wołkowysk płk. Edmunda Helduta-Tarnasiewicza, ale następnego dnia otrzymała rozkaz odwrotu na Litwę.
Parada Armii Czerwonej we Lwowie.
Silne Zgrupowanie Korpusu Ochrony Pogranicza dowodzona przez gen. Wilhelma Orlika-Rückemanna w dniach 28-29 września stoczyła bitwę pod Szackiem z oddziałami 52. Dywizji Strzeleckiej płk. Iwana Russijanowa i polskim żołnierzom udało się przebić. Gen. Orlik-Rückemann planował dołączyć do Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie gen. Franciszka Kleeberga, ale po bitwie pod Wytycznem zdecydował się rozwiązać jednostkę i powołać tajny KOP. Część żołnierzy zdołała dotrzeć do gen. Kleeberga i wzięła udział w bitwach pod Jabłonną i Milanowem, a po starciu z siłami niemieckimi pod Kockiem złożyli broń 6 października 1939 roku.
Do miejscowych potyczek dochodziło na Podolu, Wołyniu i Polesiu. Wojska Armii Czerwonej dopuszczały się mordów, gwałtów i grabieży. Wielu wziętych do niewoli żołnierzy trafiło do obozów w Starobielsku, Kozielsku i Ostaszkowie, a następnie zostali zamordowani podczas zbrodni katyńskiej. Jednocześnie rozpoczęły się represje wobec ludności cywilnej. Dochodziło do masowych wywózek na Syberię i inne odległe rejony Związku Radzieckiego.
Defilada w Brześciu[]
Generałowie Mauritz von Wiktorin, Heinz Guderian i kombrig Siemion Kriwoszein, na paradzie w Brześciu, 22 września 1939 roku.
W dniach 14-16 września trwała bitwa o twierdzę brzeską pomiędzy siłami niemieckimi, a polskimi. Miasto znajdowało się w strefie sowieckiej i 22 września zostało przekazane. Towarzyszyła temu wspólna defilada niemiecko-sowiecka, w której uczestniczyli gen. Heinz Guderian i kombrig Siemion Kriwoszein. Za czystymi i schludnymi Niemcami przeszli brudni i obdarci żołnierze Armii Czerwonej.
Wspólna defilada była symbolem współpracy sowiecko-niemieckiej, którą przez wiele lat po wojnie próbowano ukryć.
Po zakończeniu walk[]
28 września ZSRR i III Rzesza podpisały traktat o granicach i przyjaźni, który korygował przyszłą granicę. Do niewoli sowieckiej wpadło około 250 000 żołnierzy polskich, a niektórzy autorzy podają nawet liczbę 450 000. Wśród nich znajdowało się 18 000 oficerów. W walkach z sowietami zginęło 3000 żołnierzy, a 10 000 zostało rannych. Kolejnych 7000 zostało zamordowanych po wzięciu do niewoli.
Po zakończeniu działań zbrojnych rozpoczęły się masowe represje wobec obywateli polskich. Grabiono majątek narodowy i zajmowano dobra prywatne. Pomimo czterokrotnej różnicy w sile nabywczej rubla do złotego, obie waluty zostały zrównane, co spowodowało braki w sklepach, ponieważ towar był wykupowany przez żołnierzy.
Źródła[]
- Agresja ZSRR - sztuka walki bez walki autorstwa Macieja Szopy w II wojna światowa. Wydarzenia, ludzie, bojowe szlaki tom II obrona Polski
- Uścisk dłoni w Brześciu nad Bugiem autorstwa Macieja Szopy w II wojna światowa. Wydarzenia, ludzie, bojowe szlaki tom II obrona Polski
- Walki z Sowietami autorstwa dr. Grzegorza Jasińskiego w II wojna światowa. Wydarzenia, ludzie, bojowe szlaki tom II obrona Polski