Portret autorstwa Henriego Grevedona
Anna Zofia Czartoryska, z domu Sapieżanka (ur. 17 października 1799 w Saint-Germain-en-Laye, zm. w 24 grudnia 1864 w Montpellier) - polska szlachcianka, działaczka społeczna, filantropka, założycielka Towarzystwa Dobroczynności Dam Polskich, małżonka księcia Adama Jerzego Czartoryskiego.
Życiorys[]
Urodziła się 17 października 1799 w Saint-Germain-en-Laye we Francji. Była córką Aleksandra Antoniego Sapiehy i Anny Jadwigi z Zamoyskich, patriotów, zwolenników Tadeusza Kościuszki i Napoleona Bonapartego. Dzieciństwo i młodość spędziła w Teofipolu, Radzyniu, Paryżu i Wilnie, wychowywana wyłącznie przez matkę. 29 września 1817 wyszła w Radzyniu za mąż za ks. Adama Jerzego Czartoryskiego. Mimo iż małżeństwo było ,,z rozsądku", okazało się być udane, pełne miłości. Doczekali się czworga dzieci: Witolda (6 czerwca 1824 – 14 listopada 1865), Leona (zmarł w wieku 3 lat), Władysława (3 lipca 1828 – 23 czerwca 1894) i Izabellę Elżbietę (14 grudnia 1830 – 18 marca 1899).
Księżna Anna Zofia Czartoryska z Sapiehów z córką Izabelą Elżbietą i synową Marią Cecylią Grocholską, między 1861 a 1863 rokiem
Od lutego 1831 r. wraz z dziećmi mieszkała w Krakowie. Po upadku powstania listopadowego (1831), jako iż jej mąż był prezesem Rządu Narodowego, udała się na emigrację. Małżonkowie oddzielnie uciekli do Francji. Początkowo żyła w biedzie, ponieważ podróż pochłonęła cały jej majątek, a ks. Czartoryski (sam również niemający już zbyt dużej sumy) wyjechał do Anglii w celach dyplomatycznych. Na pomoc przyszła jej dawna guwernantka, a następnie matka Anna Jadwiga. W 1834 r. powołała do życia Towarzystwo Dobroczynności Dam Polskich, na którego czele stała aż do śmierci. Pomagało ono polskim imigrantom, którzy żyli w biedzie poprzez stracenie majątku i/lub nieumiejętność odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Miało być ono niezależne od politycznych podziałów. Pomagała rodakom znaleźć pracę, sprzedawała różne przedmioty w charytatywnym sklepie założonym przez gen. Józefa Bema, a także chodziła po domach arystokratów z woreczkiem prosząc o pomoc. Gdy sytuacja finansowa Czartoryskich się polepszyła, zaczęła organizować charytatywne bale, na których bywali m. in. Fryderyk Chopin, George Sand, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Kamil Norwid. W 1844 r. z jej inicjatywy powstał Instytut Panien Polskich, mający kształcić polskie dziewczęta na nauczycielki, a w 1846 r. Dom św. Kazimierza mający za zadanie dawać schronienie bezdomnych polskim imigrantom. Bywała również celem ataków działaczy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, przeciwników politycznych jej męża, którzy zarzucali jej m. in. żebraninę, chęć zjednania sobie ludzi i dysponowanie pieniędzmi tylko w swoim gronie.
Zmarła 24. 12. 1864 r. w Montpellier. Została pochowana w Sienawie, gdzie przełożono także ciało jej męża zmarłego w 1861 r.