Mapa III Rzeszy i Austrii
Anschluss – pojęcie odnoszące się do przyłączenia Federalnego Państwa Austriackiego do III Rzeszy, dnia 12 marca 1938 roku.
Połączenie obu krajów miało silne poparcie zarówno w Niemczech i Austrii. Dążyła także do tego nazistowska ideologia Heim ins Reich. NSDAP oficjalnie popierała także Niemiecką Narodowosocjalistyczną Partię Robotniczą Austrii w jej dążeniu do przejęcia władzy w Austrii.
Sam pomysł Anschlussu pojawił się wraz ze zjednoczeniem Niemiec. Po zakończeniu I wojny światowej i upadku imperium Austro-Węgierskiego powstała krótkotrwała Republika Niemieckiej Austrii, która w wyniku traktatów w Saint-Germain-en-Laye i wersalskiego została pozbawiona części ziem takich jak kraj Sudetów. Republika Niemieckiej Austrii została także zmuszona do przekształcenia w Republikę Austriacką.
Tło historyczne[]
Pomysł zgromadzenia wszystkich Niemców w jednym kraju narodził się wraz z upadkiem Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1806 roku. Aż do upadku Związku Niemieckiego w 1866 roku wszystkie państwa niemieckie były połączone konfederacją pod zarządem Habsburgów.
Związek Niemiecki został rozwiązany po wojnie prusko-austriackiej, na mocy pokoju praskiego. Najważniejszym skutkiem wojny było wycofanie się Austrii z polityki niemieckiej. Pruski mąż stanu Otto von Bismarck utworzył Związek Północnoniemiecki, który obejmował pozostałe państwa niemieckie i dalej wpływał na rozwój potęgi Prus. Bismarck wykorzystał wojnę francusko-pruską jako sposób na przekonanie innych państw niemieckich, w tym Królestwa Bawarii, do poparcia Prus przeciwko Drugiemu Cesarstwu Francuskiemu. Prusy zwyciężyły, a w 1871 roku powstało Cesarstwo Niemieckie pod przywództwem Bismarcka i składające się głównie z Królestwa Prus, z wyłączeniem Austrii. Prusy dominowały podczas zjednoczenia Niemiec. Wykluczenie Austrii zapewniło również, że Niemcy będą miały znaczną większość protestancką.
Ugoda austriacko-węgierska z 1867 roku przewidywała sojusz Królestwa Węgier i Cesarstwa Austrii pod przywództwem Franciszka Józefa oraz powstanie Austro-Węgier. Imperium obejmowały różne grupy etniczne: Węgrów, słowiańskie grupy etniczne grupy takie jak Chorwaci, Czesi, Polacy, Rusini, Serbowie, Słowacy, Słoweńcy i Ukraińcy, a także Włosi i Rumuni rządzeni przez mniejszość niemiecką. Wielu austriackich Niemców było lojalnych wobec Bismarcka i opowiadali się za rozwiązaniem imperium, aby umożliwić aneksję Austrii do Niemiec.
Chociaż wielu Austriaków zgadzało się z ideami złączenia wszystkich Niemców w jednym kraju, to nadal wyrażali lojalność wobec monarchii Habsburgów.
Po tym, jak naziści przejęli władzę w Niemczech w 1933 roku, wykorzystywali oni propagandę, aby zmusić Austriaków do popierania Anschlussu do Rzeszy Niemieckiej, używając takich haseł, jak "Ein Volk, Ein Reich, Ein Führer" ("Jeden naród, jedna Rzesza, jeden przywódca").
Pierwsza Republika Austriacka[]
Po I wojnie światowej w Austrii dominowały nastroje sprzyjające unii z Cesarstwem Niemiecki, ale traktaty pokojowe wyraźnie tego zabraniały. Cesarstwo Austro-Węgierskie rozpadło się w 1918 roku, a 12 listopada tego samego roku ogłoszono powstanie Republiki Niemieckiej Austrii. Tymczasowe zgromadzenie narodowe opracowało tymczasową konstytucję, która stanowi, że „Republika Niemieckiej Austrii jest republiką demokratyczną” (art. 1), a „Republika Niemieckiej Austrii jest częścią Republiki Niemiec” (art. 2). Późniejsze plebiscyty w niemieckich prowincjach przygranicznych Tyrolu i Salzburgu przyniosły większość w 98% i 99% na rzecz zjednoczenia z Republiką Weimarską.
Próby złączenia obu krajów zostały powstrzymane przez Ententę. Spowodowało to protesty zarówno w Niemczech i Austrii.
Traktat wersalski i traktat w Saint-Germain (oba podpisane w 1919 roku) wyraźnie zakazywały włączenia Austrii do państwa niemieckiego. Zapisy te zostały skrytykowane przez Hugo Preußa, twórcę niemieckiej konstytucji weimarskiej, który uznał ten zakaz za sprzeczny z głoszoną przez prezydenta USA Woodrowa Wilsona zasadą samostanowienia narodów, mającą na celu przywrócenie pokoju w Europie. Obawiające się rosnącej potęgi Niemiec po wojnie, Francja i Wielka Brytania nie mogły dopuścić do połączenia Niemiec i Austrii.
Konstytucje Republiki Austriackiej oraz Republiki Weimarskiej zawierały polityczny cel zjednoczenia, który był szeroko popierany przez większość partii demokratycznych. Na początku lat 30. XX wieku powszechne poparcie Austriaków dla unii z Niemcami pozostało przytłaczające, a rząd austriacki szukał możliwej unii celnej w 1931 roku.
Głównym problemem była jednak religia różniąca oba kraje. W Niemczech dominował protestantyzm, natomiast w Austrii rzymsko-katolicyzm.
Nazistowskie Niemcy i Austria[]
Kiedy naziści, kierowani przez Adolfa Hitlera, doszli do władzy w Republice Weimarskiej, rząd Austrii wycofał się z umów gospodarczych. Wielki kryzys uderzył także w Austrię, panowała wysoka stopa bezrobocia, a gospodarka nie była stabilna. W 1937 roku szybkie zbrojenie Niemiec zwiększyło zainteresowanie Berlina przyłączeniem Austrii, która była bogata w surowce i siłę roboczą. Austria zaopatrywała III Rzeszę w magnez oraz produkty przemysłu żelaznego, tekstylnego i maszynowego. Miała rezerwy złota i walut obcych, wielu bezrobotnych wykwalifikowanych pracowników, setki nieczynnych fabryk i duże potencjalne zasoby hydroelektryczne.
Hitler, który był Austriakiem z urodzenia, podzielał poglądy zjednoczenia wszystkich Niemców w jednym państwie. Podczas jednego ze spotkań Niemieckiej Partii Robotników wdał się w dyskusję z profesorem Baumannem, który chciał by Bawaria oderwała się od Niemiec i dołączyła do Austrii. Podczas gwałtownej wymiany argumentów profesor opuścił salę, przez co przyznał się do klęski. Sytuacja ta zaimponowała innym członkom NPB, w wyniku czego Anton Drexler przyjął Adolfa Hitlera do partii, stając się 55 członkiem.
6 kwietnia 1920 roku nastąpiła zmiana nazwy partii na NSDAP.
Hitler w Main Kampf pisał że Rzesza Niemiecka miała jedno zadanie: "włączyć dziesięć milionów austriackich Niemców do Rzeszy i zdetronizować Habsburgów, najbardziej nieudolną dynastię, jaka kiedykolwiek rządziła".
Pierwsza Republika Austriacka, była zdominowana pod koniec lat dwudziestych XX wieku przez anty-zjednoczeniową Partię Chrześcijańsko-Społeczną, która stopniowo rozpadła się w latach trzydziestych.
W wyniku wojny domowej powstał jedno partyjny rząd kanclerza Engelberta Dollfußa, a jego współpracownikami stali się politycy wywodzący się głównie z Partii Chrześcijańsko-Społecznej i Heimwehry, zgromadzonych w Froncie Ojczyźnianym.
Austriacka tożsamość narodowa zawierała silne elementy katolickie, których nie znaleziono w nazizmie. Engelbert Dollfuss i jego następca, Kurt Schuschnigg, zwrócili się do Włoch Benito Mussoliniego o wsparcie. Faszyzm austriacki, bardziej przypominał włoski faszyzm niż niemiecki narodowy socjalizm, został opisany jako forma faszyzmu duchownego.
Mussolini popierał niepodległość Austrii, głównie ze względu na jego obawy, że Hitler w końcu będzie naciskał na powrót terytoriów włoskich, niegdyś rządzonych przez Austrię. Mussolini jednak potrzebował niemieckiego wsparcia w wojnie włosko-abisyńskiej. Po otrzymaniu od Hitlera osobistego zapewnienia, że ??Niemcy nie będą ubiegać się o ustępstwa terytorialne od Włoch, Mussolini rozpoczął współpracę z Berlinem, która rozpoczęła sojusz Państw Osi.
Austriacka wojna domowa[]
W wyborach, które odbyły się w listopadzie 1930 roku Niemiecka Narodowosocjalistyczna Partia Robotnicza Austrii nie zdobyła żadnego miejsca w senacie, ale jej popularność zaczęła wzrastać gdy Hitler doszedł do władzy. Idea przyłączenia Austrii do Niemiec była bardzo popularna i w 1932 roku popierało ją około 80% społeczeństwa. Gdyby austriaccy naziści nie rozpoczęli działań siłowych, możliwe że do połączenia by doszło na drodze pokojowej.
25 lipca 1934 roku Dollfuss został zamordowany przez austriackich nazistów podczas nieudanego zamachu stanu. Następnie główni austriaccy naziści uciekli do III Rzeszy, ale dalej działali na rzecz na zjednoczenia. Pozostali austriaccy naziści kontynuowali ataki terrorystyczne na austriackie instytucje rządowe, powodując ponad 800 ofiar śmiertelnych.
Następcą Dollfussa był Kurt Schuschnigg, który obrał kurs polityczny podobny do swojego poprzednika. W 1935 roku Schuschnigg użył policji, aby stłumić protest zwolenników nazistów. Działania policji pod dowództwem Schuschnigga polegały na aresztowaniu nazistów oraz socjaldemokratów i przetrzymywanie ich w obozach dla internowanych. Austriofaszyzm w latach 1934–1938 koncentrował się na historii Austrii i sprzeciwiał się wchłanianiu Austrii do nazistowskich Niemiec (zgodnie z filozofią Austriacy byli „wyższymi Niemcami”). Schuschnigg nazwał Austrię „lepszym państwem niemieckim” i walczył o utrzymanie niezależności Austrii.
Adolf Hitler chcąc uspokoić Schuschnigga powiedział w Reichstagu: "Niemcy nie zamierzają ani nie chcą ingerować w wewnętrzne sprawy Austrii, anektować Austrii ani zawrzeć Anschluss".
Do 1936 roku straty w Austrii spowodowane niemiecką blokadą były bardzo duże. W 1936 roku Schuschnigg powiedział Mussoliniemu, że jego kraj musi dojść do porozumienia z Niemcami. 11 lipca 1936 roku Schuschnigg podpisał porozumienie z ambasadorem Niemiec Franzem von Papenem w którym zgodził się uwolnić austriackich nazistów, a w zamian III Rzesza miała szanować suwerenność Austrii. W ramach tego porozumienia naziści mogli mogli wchodzić do rządu, a ataki terrorystyczne ustały. Pozycja nazistów w Austrii znacznie wzrosła.
W 1936 roku w III Rzeszy wprowadzono plan czteroletni, który mówił o konieczności zwiększenia wydatków na wojsko, by przygotować się do wojny światowej, najpóźniej w 1940 roku. Plan naciskał na znacjonalizowanie niemieckiej gospodarki, w inwestycje w huty metali i rozwoju przemysłu chemicznego. Gdy plan czteroletni coraz bardziej oddalał się od swoich celów, Hermann Göring, szef biura planu czteroletniego, zaczął naciskać na Anschluss jako sposób na zabezpieczenie austriackiego żelaza i innych surowców mających pomóc w rozwiązaniu problemów z plan czteroletnim.
W wyniku problemów w planie czteroletnim Göring stał się największym zwolennikiem Anchlussu w Niemczech, nawet ryzykując utratę sojuszu z Włochami. W kwietniu 1937 roku w tajnym wystąpieniu przed grupą niemieckich przemysłowców Göring stwierdził, że jedynym rozwiązaniem problemów z osiągnięciem celów produkcji stali określonych w planie czteroletnim jest aneksja Austrii, która według Göringa jest bogata w żelazo. Göring nie podał daty Anschluss, ale biorąc pod uwagę plan czteroletni wszystkie cele miały być osiągnięte w 1940 roku, a Anschluss musiałby się odbyć w niedalekiej przyszłości.
Koniec niepodległej Austrii[]
Negocjacje[]
Późnym latem 1937 roku Hitler oznajmił Goebbelsowi, że Austria musi zostać zajęta siłą. 5 listopada 1937 roku odbyło się spotkanie Adolfa Hitlera z ministrem spraw zagranicznych Konstantinem von Neurathem, ministrem wojny gen. Wernerem von Blombergiem, dowódcą armii gen. Wernerem von Fritschem, dowódcą Kriegsmarine adm. Erichem Raederem i dowódcą Luftwaffe Hermanem Göringiem. Na spotkaniu tym Hitler stwierdził, że problemy gospodarcze III Rzeszy, powodują przegraną w wyścigu zbrojeń z Francją i Wielką Brytanią. Jedynym rozwiązaniem problemu miało być zajęcie Austrii i Czechosłowacji oraz wykorzystanie ich gospodarki by dać Niemcom prowadzenie w wyścigu zbrojeń. Na początku 1938 roku Hitler rozważał zastąpienie Papena jako ambasadora w Austrii, pułkownikiem Hermannem Kriebelem lub Albertem Forsterem. Co ciekawe, żaden z nich nie był zawodowym dyplomatą, a byli oni raczej oddanymi nazistami ze zdolnościami dyplomatycznymi.
25 stycznia 1938 roku austriacka policja dokonała nalotu na wiedeńską siedzibę partii nazistowskiej, gdzie odkryto skład broni i plany puczu. Ponadto zatrzymano Gauleitera Leopolda Tavsa oraz kapitana Josefa Leopolda. 12 lutego 1938 roku w Berchtesgaden doszło do spotkania Schuschnigga z Hitlerem, który przedstawił mu szereg żądań. Sympatycy nazistów mieli dostać kluczowe stanowiska w rządzie, a Arthur Seyss-Inquart miał zostać ministrem bezpieczeństwa i pełnić nieograniczoną władzę nad policją. W zamian za to Hitler miałby publicznie uznać traktat z 11 lipca 1936 roku i uszanować suwerenność Austrii. Wystraszony Schuschnigg zgodził się na żądania Hitlera i wprowadził je w życie. 20 lutego Hitler ogłosił przemówienie przed Reichstagiem, które było transmitowane na żywo zarówno w Niemczech, jak i w Austrii. Kluczowe sformułowanie skierowane było do Niemców mieszkających w Austrii oraz Czechosłowacji i brzmiało: "Rzesza Niemiecka nie jest już skłonna tolerować ucisku 10 mln Niemców za jej granicami".
Schuschnigg ogłasza referendum[]
9 marca 1938 roku w obliczu zamieszek zorganizowanych przez austriackich nazistów, Kanclerz Kurt Schuschnigg ogłosił referendum o przyłączeniu się do III Rzeszy, zaplanowane na 13 marca. 11 marca rozwścieczony Adolf Hitler zażądał dymisji kanclerza i powołania na jego miejsce Arthura Seyssa-Inquarta. W wypadku odmowy zagroził zbrojną interwencją. Plan Hitlera polegał na tym by Seyss-Inquart obejmując stanowisko kanclerza, oficjalnie poprosił Niemcy o interwencję w celu zaprowadzenia porządku. W wyniku gróźb Schuschnigg odwołał referendum, ale nadal myślał o rezygnacji. Pomimo tego, że czas ultimatum jeszcze się nie skończył, Hitler podpisał rozkaz o wysłaniu żołnierzy do Austrii.
Schuschnigg rozpaczliwie szukał sojuszników, ale ani Francja, ani Wielka Brytania nie były zainteresowane udzieleniem pomocy. Wieczorem 11 marca Schuschnigg złożył dymisję, ale prezydent Wilhelm Miklas nie zgodził się by jego miejsce zajął Seyss-Inquart. Hitler nie chcąc dłużej czekać postanowił rozpocząć inwazję następnego dnia o świcie. Ponadto 11 marca w godzinach wieczornych został wysłany sfałszowany telegram mający pochodzić od Seyssa-Inquarta, z prośbą o wysłanie niemieckich wojsk w celu zaprowadzenia pokoju.
Inwazja[]
Seyss-Inquart i Hitler w Wiedniu.
Rankiem 12 marca 1938 roku niemiecka 8. Armia przekroczyła granicę z Austrią. Wojska niemieckie były witane przez wiwatujących cywili, wykonujących hitlerowskie pozdrowienie. Anschluss był pierwszym większym testem Wehrmachtu. Siły inwazyjne były źle zorganizowane, a komunikacja między jednostkami zawodziła. Nie sprawiło to jednak żadnych problemów, ponieważ wojsko austriackie nie stawiało oporu.
Tego samego dnia po południu, granicę przekroczył Hitler, któremu towarzyszyło 4000 żołnierzy z jego osobistej ochrony. Wieczorem dotarł do Linzu, gdzie został entuzjastycznie powitany. Wielu Niemców zarówno w III Rzeszy jak i w Austrii, uważało Anschluss jako zakończenie procesu zjednoczenia Niemiec. Hitler początkowo zamierzał uczynić z Austrii państwo satelickie z Seyssem-Inquartem na czele, ale entuzjastyczne przyjęcie wojsk niemieckich zmieniło te plany. Seyss-Inquart uchylił 88 artykuł traktatu z Saint-Germain, który zabraniał zjednoczenia Austrii i Niemiec.
Zajęcie Austrii ukazało agresywne zamiary Hitlera oraz nieudolność Francji i Wielkiej Brytanii. Ich brak reakcji ośmielił Hitlera do dalszej agresji.
Podróż Hitlera po Austrii zakończyła się 15 marca w Wiedniu. Na Heldenplatz zgromadziło się około 200 000 Austriaków, którzy oczekiwali na przemówienie Hitlera. Jego popularność po anschlussie znacznie wzrosła, ponieważ udało mu się spełnić obietnicę wielkich Niemiec. Ponadto udało mu się dokonać tego, czego nie zrobił Bismarck w 1871 roku.
Przygotowanie do przyłączenia[]
Austriaccy i niemieccy pogranicznicy demontują słup graniczny.
Siły hitlerowskie stłumiły wszelki opór. Zanim pierwszy niemiecki żołnierz przekroczył granicę, Heinrich Himmler i kilku oficerów SS wylądowało w Wiedniu, gdzie zaczęto prześladowania przeciwników politycznych. Aresztowano przedstawicieli Pierwszej Republiki: Richarda Schmitza, Leopolda Figla, Friedricha Hillegeista oraz Franza Olaha. Ponadto w późniejszym okresie represje rozszerzono na socjaldemokratów, komunistów oraz Żydów. W ciągu kilku dni aresztowano 70 000 osób, a część z nich trafiła do obozów koncentracyjnych.
Rozpoczęto także akcje propagandową mającą dać nazistom zwycięstwo w referendum. Przywódca Socjaldemokratycznej Partii Austrii Karl Renner i najwyższy przedstawiciel kościoła rzymskokatolickiego, kardynał Theodor Innitzer, oficjalnie poparli anschluss, liczono zatem, że ich drogą podąży 2/3 społeczeństwa Austrii.
W ciągu miesiąca na terenie całej Rzeszy przeprowadzono referendum w sprawie przyłączenia Austrii do III Rzeszy. Według nazistów 99% głosów była pozytywna. Reakcja aliantów była ostrożna, pomimo jawnego złamania dwóch traktatów.
Działania przeciw Żydom[]
Działania skierowane przeciwko Żydom rozpoczęły się zaraz po anschlussie. Zniszczono wiele żydowskich domów i sklepów. Punkt kulminacyjny nastąpił wraz z nocą kryształową w dniach 9-10 listopada 1938 roku. Zniszczono wówczas wiele synagog, splądrowano i obrabowano wiele żydowskich sklepów.
Ponad 6000 żydów zostało aresztowanych i osadzonych w obozie koncentracyjnym w Dachau. Od września 1941 roku Żydzi byli zmuszeni do noszenia żółtej gwiazdy. W latach 1938-1939 represje dotknęły również ludność cygańską.
Referendum[]
Karta do głosowania w referendum z 10 kwietnia 1938 roku.
Zjednoczenie się dwóch państw nastąpiło 13 marca, z zastrzeżeniem ratyfikacji przez plebiscyt. Austria stała się prowincją Ostmark, a jej gubernatorem został Seyss-Inquart. Plebiscyt odbył się 10 kwietnia i 99% głosów była za przyłączeniem Austrii do III Rzeszy.
Wynik referendum został prawdopodobnie zawyżony, ale mimo wszystko Hitler cieszył się dużym poparciem na Austrii.
Reakcje na Anschluss[]
W austriackim społeczeństwie znaleźli się ludzie, którzy byli przeciwni Anschlussowi. W marcu 1938 roku, gauleiter z Górnej Austrii powiedział wprost, że miejsce zdrajców jest w obozie Mauthausen-Gusen. Wielu austriackich polityków popierało Anschluss i wyrażało ulgę, że udało się uniknąć rozlewu krwi. Ponadto wielu austriackich duchownych było pozytywnie nastawionych do przyłączenia się do III Rzeszy, ale Watykan otwarcie ich potępił.
Reakcja międzynarodowa była umierkowana, co skłoniła Hitlera do jeszcze bardziej agresywnej polityki. 18 marca 1938 roku rząd niemiecki poinformował Sekretarza Generalnego Ligii Narodów o włączeniu Austrii. Ostry sprzeciw wygłosił jedynie przedstawiciel Meksyku.