Bitwa nad Bzurą, znana także jako Bitwa pod Kutnem – bitwa stoczona 9–18 września 1939 przez armie "Poznań" i "Pomorze" pod dowództwem generała Tadeusza Kutrzeby z wojskami niemieckimi pod dowództwem generała Gerda von Rundstedta. Była to największa bitwa zaczepno-odporna w czasie wojny obronnej Polski 1939.
Siły stron[]
Polska[]
- Armia Poznań gen. Tadeusza Kutrzeby
- Grupa Operacyjna gen. Edmunda Knolla-Kownackiego
- 14. Dywizja Piechoty gen. Franciszka Włada
- 17. Dywizja Piechoty płk. Mieczysława Mozdyniewicza
- 25. Dywizja Piechoty gen. Franciszka Altera
- 26. Dywizja Piechoty płk. Adama Brzechwy-Ajdukiewicza
- Wielkopolska Brygada Kawalerii gen. Romana Abrahama
- Podolska Brygada Kawalerii płk. Leona Strzeleckiego
- Brygada Obrony Narodowej Poznań płk. Stanisława Siudy
- Grupa Operacyjna gen. Edmunda Knolla-Kownackiego
- Armia Pomorze gen. Władysława Bortnowskiego
- Grupa Operacyjna Wschód gen. Mikołaja Bołtucia
- 4. Dywizja Piechoty płk. Mieczysława Rawicz-Mysłowskiego / płk. Tadeusza Lubicza-Niezabitowskiego / płk. Józefa Werobeja / gen. Mikołaja Bołtucia
- 16. Dywizja Piechoty płk. Zygmunta Bohusz-Szyszki
- Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Stanisława Grzomta Skotnickiego
- Grupa Operacyjna gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza
- 15. Dywizja Piechoty gen. Zdzisława Wincentego Przyjałkowskiego
- 27. Dywizja Piechoty gen. Juliusza Drapelli
- Brygada Obrony Narodowej
- Grupa Operacyjna Wschód gen. Mikołaja Bołtucia
Niemcy[]
- 8. Armia gen. Johannesa Blaskowitza
- X Korpus Armijny gen. Wilhelma Ulexa
- 24. Dywizja Piechoty gen. Friedricha Olbrichta
- 30. Dywizja Piechoty gen. Kurta von Briesena
- XIII Korpus Armijny gen. Maximiliana von Weichsa
- 10. Dywizja Piechoty gen. Konrada von Cochenhausena
- 17. Dywizja Piechoty gen. Herberta Locha
- SS Leibstandarte Adolf Hitler SS-Obergruppenführera Josefa Dietricha
- X Korpus Armijny gen. Wilhelma Ulexa
- 10. Armia gen. Waltera von Reichenaua
- XI Korpus Armijny gen. Emila Leeba
- 18. Dywizja Piechoty gen. Friedricha-Karla Cranza
- 19. Dywizja Piechoty gen. Günthera Schwantsa
- XV Korpus Armijny gen. Hermanna Hotha
- 2. Dywizja Lekka gen. Georga Stumme'a
- 3. Dywizja Lekka gen. Adolfa-Friedricha Kuntzena
- XVI Korpus Armijny gen. Ericha Höpnera
- 1. Dywizja Pancerna gen. Rudolfa Schmidta
- 4. Dywizja Pancerna gen. Georga-Hansa Reinhardta
- 14. Dywizja Piechoty gen. Petera Weyera
- 31. Dywizja Piechoty gen. Rudolfa Kämpfego
- XI Korpus Armijny gen. Emila Leeba
- 4. Armia gen. Günthera von Kluge
- II Korpus Armijny gen. Adolfa Straussa
- 3. Dywizja Piechoty gen. Waltera Lichela
- 32. Dywizja Piechoty gen. Franza Böhmego
- III Korpus Armijny gen. Curta Haasego
- 50. Dywizja Piechoty gen. Konrada Sorschego
- 301. Dywizja Piechoty gen. Eccarda Freiherra von Gablenza
- II Korpus Armijny gen. Adolfa Straussa
- Rezerwy Wehrmachtu:
- 208. Dywizja Piechoty gen. Moritza Andreasa
- 213. Dywizja Piechoty gen. Rene de l'Homme de Courbierego
- 221. Dywizja Piechoty gen. Johanna Pflugbeila
- 1. Flota Powietrzna gen. Alberta Kesselringa
- 4. Flota Powietrzna gen. Alexandra Löhra
Przebieg[]
Znajdujące się w rejonie między Wrocławkiem, Kutnem i Łowiczem armie polskie 9 września dokonały między Łęczycą a Łowiczem przeciwuderzenia w odsłonięte północne skrzydło maszerującej ku Warszawie 8 armii niemieckiej, której z pomocą przyszła część wojsk 10 i 4 armii. Po początkowych sukcesach (armia "Poznań" zdobyła Górę Świętej Małgorzaty, Łęczycę i Piątek, armia "Pomorze" – Sobotę i Łowicz), 16 września wojsko polskie zostało okrążone. W nocy z 16/17 września główne siły armii "Poznań" rozpoczęły bitwę o przełamanie okrążenia między Witkowicami a Sochaczewem. Lotnictwo niemieckie bombardowało i ostrzeliwało od rana do zmroku armie polskie stawiające opór mimo wyczerpywania się amunicji i żywności. Tylko nielicznym grupom oraz generałowi Kutrzebie udało się wyrwać z okrążenia i przebić 18-22 września przez Puszczę Kampinoską do Warszawy i Modlina, reszta oddziałów z rannym dowódcą armii "Pomorze" generałem Władysławem Bortnowski dostała się 18-22 września do niewoli.
Ocena bitwy[]
Bitwa nad Bzurą, choć zakończona całkowitą klęską Polaków, spełniła ważne zadanie operacyjno-strategiczne; zmusiła Niemców do zmiany planu działań, opóźniła kapitulację Warszawy i osłabiła działania niemieckie na Lubelszczyźnie; była też widownią bezprzykładnego męstwa żołnierza polskiego i bohaterskiej postawy dowódców. W bitwie tej obok szeregowych w pierwszej linii natarcia szli wyżsi oficerowie, podczas walki został ranny generał Bortnowski, polegli generał Mikołaj Bołtuć, generał Stanisław Grzmot-Skotnicki i generał Franciszek Wład.
Po stronie niemieckiej ciężko ranny został generał Kurt von Briesen, który stracił prawą rękę.