Bitwa pod Częstochową – bitwa kampanii wrześniowej stoczona w dniach 1-4 września 1939 roku i zakończona klęską sił polskich oraz rozbiciem 7. Dywizji Piechoty gen. Janusza Gąsiorowskiego.
Siły stron[]
Polska[]
- 7. Dywizja Piechoty gen. Janusza Gąsiorowskiego
Niemcy[]
- 10. Armia gen. Waltera von Reichenaua
- IV Korpus Armijny gen. Viktora von Schwedlera
- 4. Dywizja Piechoty gen. Erika Hansena
- 46. Dywizja Piechoty gen. Paula von Hasego
- XV Korpus Armijny gen. Hermanna Hotha
- 2. Dywizja Lekka gen. Georga Stummego
- 3. Dywizja Lekka gen. Adolfa-Friedricha Kuntzena
- XVI Korpus Armijny gen. Ericha Hoepnera
- 1. Dywizja Pancerna gen. Rudolfa Schmidta
- 4. Dywizja Pancerna gen. Georg-Hansa Reinhardta
- 14. Dywizja Piechoty gen. Petera Weyera
- 31. Dywizja Piechoty gen. Rudolfa Kämpfego
- IV Korpus Armijny gen. Viktora von Schwedlera
Przebieg[]
1 września elementy 7. Dywizji Piechoty gen. Janusza Gąsiorowskiego zostały zaatakowane przez IV Korpus Armijny gen. Viktora von Schwedlera i XVI Korpus Armijny gen. Ericha Hoepnera z 10. Armii gen. Waltera von Reichenaua. W toku walk siły polskie wycofały się na główną pozycję pod Częstochową. Wieczorem 1 września, żołnierze 25. Pułku Piechoty płk. Adama Świtalskiego przeprowadzili zasadzkę na niemiecki samochód sztabowy i motocykl, zabijając kilku oficerów. Zdobyto mapy.
Zniszczony niemiecki pojazd pancerny w okolicach Lelowa.
2 września Niemcy okładali pozycje polskie artylerią i lotnictwem. Polska obrona przeciwlotnicza zestrzeliła 6 wrogich maszyn. Podczas nalotu na niemiecką kolumnę, zestrzelony został samolot PZL.23 Karaś, a dzień później kolejny. Nieprzyjaciel z rejonu Szarlejki uderzył na Lisiniec. Siły polskie cofnęły cofnęły się na główną linię obrony i powstrzymały tam przeciwnika. Niemcy stracili 5 czołgów i 3 samochody pancerne. 2 września późnym popołudniem nieprzyjaciel przeprowadził atak z wykorzystaniem dużej ilości czołgów i piechoty. Pod Kiedrzynem bronił się 27. Pułk Piechoty ppłk. Bronisława Panka. Niemcy stracili wielu zabitych i rannych oraz 30 jeńców. W toku walk zniszczono 40 czołgów i pojazdów. W okolicach Błeszna i Wrzosowej, elementy polskiego 74. Pułku Piechoty ppłk. Wacława Wilniewczyca zostały wyparte ze swoich stanowisk, ale w wyniku kontrataku przeciwnik został odrzucony. Niemcy zaskoczeni twardym oporem 7. Dywizji Piechoty, postanowili okrążyć Częstochowę. Chcąc tego uniknąć gen. Gąsiorowski wydał rozkaz do odwrotu na Janów. By ułatwić przemarsz i odeprzeć niemiecką 2. Dywizję Lekką gen. Georga Stummego, podporządkował swoją jednostkę dowódcy Krakowskiej Brygady Kawalerii gen. Zygmuntowi Piaseckiemu. Krakowska Brygada Kawalerii miała dotrzeć do Radeł i wraz z 7. Dywizją Piechoty uderzyć na 2. Dywizje Lekką przez Żarki na Szczekociny-Jędrzejów. Rozkaz dotarł jednak zbyt późno i 3 września o godzinie 10, 7. Dywizja Piechoty wchodziła już do Janowa. W tym czasie od strony Lelowa i Żarek uderzyły na nią 2. Dywizja Lekka i 3. Dywizja Lekka gen. Adolfa-Friedricha Kuntzena.
Mapa walk pod Lelowem.
Po chwili artyleria dywizyjna została zdezorganizowana, a dywizja podzielona na mniejsze części. Po godzinie walk gen. Gąsiorowski miał pod sobą jedynie 74. Pułk Piechoty, II dywizjon 7. Pułku Artylerii Lekkiej, VII dywizjon ciężki i kawalerię dywizyjną. Grupa ta broniła się na zachód od Złotego Potoku. W wyniku ostrzału polskiej artylerii, zniszczono kilkanaście czołgów i pojazdów pancernych wroga. Około godziny 14 gen. Gąsiorowski rozkazał natarcie terenem zalesionym w kierunku Szczekocin. Pomimo początkowego powodzenia, atak załamał się po ogniem artylerii niemieckiej i siły polskie wycofały się do lasu. Do zmroku siły gen. Gąsiorowskiego zostały okrążone przez oddziały 2. Dywizji Lekkiej od południa i wschodu, oraz elementy 4. i 14. Dywizji Piechoty od północy i zachodu. Dowódca 74. Pułku Piechoty postanowił przebijać się w kierunku Pilicy. Części sił wraz z ppłk. Wacławem Wilniewczycem udało się wyjść z okrążenia, ale inna grupa dowodzona przez zastępcę dowódcy pułku ppłk. Stanisława Wilimowskiego została powstrzymana i odrzucona na pozycje wyjściowe. Ppłk. Wilimowski został ciężko ranny i zmarł w niemieckim szpitalu w Lublińcu. Z okrążenia wyszły również grupy z 25. i 27. Pułku Piechoty wraz z dowódcami płk. Świtalskim i ppłk. Pankiem.
Niemcy oglądający zdobyte polskie działo.
4 września resztki sił polskich złożyły broń. Do niewoli dostał się dowódca dywizji gen. Janusz Gąsiorowski ze sztabem.
Generał Piasecki próbował odciążyć 7. Dywizję Piechoty, wysyłając 8. Pułk Ułanów ppłk. Włodzimierza Dunina-Żuchowskiego na Nakło i Szczekociny, by zamknąć dla Niemców drogę na Jędrzejów. Było już jednak za późno, a Krakowska Brygada Kawalerii straciła 30% stanów wyjściowych i ruszyła do odwrotu przez Pilicę. Brygada podjęła swoje pierwotne zadania, osłaniania Armii Kraków gen. Atoniego Szyllinga od północy, na linii Jędrzejów-Chmielnik.
Straty polskie wynosiły około 800 zabitych i 1000 rannych. Niemiecka 10. Armia straciła 170 zabitych i 250-550 rannych. W ręce niemieckie prawdopodobnie wpadły polskie szyfry.
Źródło[]
- Bitwy polskiego września, Apoloniusz Zawilski