Bitwa pod Kruszyną, zwana również bitwą pod Nieznanicami – bitwa powstania styczniowego stoczona 29 sierpnia 1863 roku. Starcie zakończyło się klęską powstańców generała Edmunda Taczanowskiego.
Przebieg[]
Po wygranej bitwie pod Sędziejowicami i ataku na patrol kozacki eskortujący inspektora dróg żelaznych kapitana de Witte'a, gen. Edmund Taczanowski był pewny, że zaalarmowane zostaną siły rosyjskie w Częstochowie. 29 sierpnia 1863 roku wyruszył z Borówna ku Koniecpolowi na Skrzydłów. Około godziny 3 nad ranem, pod Witkowicami powstańcy natknęli się na Kozaków i idące za nimi kolumny piechoty. Taczanowski wysłał flankierów i rozstawił w tyralierę szwadron 1. Pułku Ułanów. Wkrótce dotarła powstańcza piechota i szwadron 2. Pułku Ułanów, które również zajęły pozycje bojowe. Doszło do wymiany ognia, a po 45 minutach powstańcy ruszyli do odwrotu. Flankierzy zostali zluzowani przez pierwszą kompanię strzelców, którą płk. Franciszek Kopernicki rozwinął pod Nieznanicami. Rosjanie zajęli część Witkowic i zarośla naprzeciw Nieznanic dwoma rotami piechoty. Powstańcy ruszyli do odwrotu w kierunku Nieznanic. Byli osłaniani tyralierami, które do godziny 5 powstrzymywały Rosjan. Kopernicki następnie zajął wioskę. Dwie kompanie strzelców osłaniały wejście, a kosynierzy i 3 kompania stanowiła rezerwę we wsi. Pomiędzy nimi stały jeszcze tyraliery 1 kompanii. Rosjanie zbliżyli się do lewego skrzydła powstańczego, ale przeciw nim wyszli kosynierzy. Ich atak się załamał, ale mimo tego Rosjanie się cofnęli. Chwilę później na prawym skrzydle powstańczym pojawiły się dwie roty piechoty z 2 działami. Rosjanie otworzyli ogień artyleryjski, a powstańcy się wycofali. Wyjątkiem był 1 szwadron 2. Pułku Ułanów dowodzony przez pułkownika Kajetana Słupskiego.
Kopernicki próbował obsadzić wzgórze między Nieznanicami, a Zdrową. Chciał zatrzymać powstańców, ale ulegli oni panice. Udało się zgromadzić jedynie część strzelców. Ułanów Słupskiego odesłał do reszty sił Taczanowskiego, a sam rozpoczął walkę. Ostatecznie wysłał 3 szwadron 1. Pułku Ułanów do folwarku Baby, gdzie chciał zatrzymać spanikowanych strzelców i kosynierów. Pomiędzy Babami a Jackowem Kopernicki został zaatakowany przez szwadron huzarów i dragonów oraz kilkudziesięciu Kozaków. Odwrót zamienił się w rzeź powstańców. Oddziały polskie zostały rozbite. Powstańcy stracili 60 zabitych, 100 rannych i 52 wziętych do niewoli. Ponadto Rosjanie zdobyli powstańcze tabory. Po klęsce w bitwie pod Kruszyną, gen. Taczanowski opuścił kraj.