Bitwa pod Mierzwinem – bitwa powstania styczniowego rozegrana 5 grudnia 1863 roku w okolicach Mierzwina. Starcie zakończyło się zwycięstwem sił polskich.
Przebieg[]
Przed bitwą[]
Pierwszy powstańczy oddział Karola Kality tworzył się w lasach, w okolicach Trzemesza. Oddział był organizowany w sposób wojskowy, ale brakowało broni. Kalita spotkał się z oddziałem Zygmunta Chmieleńskiego, ale nie nawiązano współpracy. 29 października 1863 roku oddział, bez chorego Kality, został rozbity w bitwie pod Jeziorkiem. Następnie dowódca zebrał część powstańców z rozbitego oddziału i rozpoczął formowanie kolejnego. 27 listopada 1863 roku, z rozkazu gen. Józefa Hauke-Bosaka, objął dowództwo nad oddziałem Stanisława Jagielskiego. Rozpoczął formowanie i szkolenie oddziału, ale Rosjanie organizowali już ekspedycje, przeciwko jego siłom. Z Jędrzejowa wyruszyły dwie kompanie piechoty i 30 Kozaków pod dowództwem kpt. Pfeifera. Ze Szczekocin wyruszyły dwie kompanie piechoty pod dowództwem płk. Własowa. Natomiast z Kielc, wyruszyły siły płk. Maksyma Taubego. Rosjanom nie udało się jednak skoordynować swoich działań.
Bitwa[]
5 grudnia 1863 roku, o godzinie 6 rano, "Rębajło" został powiadomiony o zbliżającej się kolumnie kpt. Pfeifera. Na godzinę 11 zaplanowano wymarsz z obozu, ale zaskoczeni powstańcy zostali zaatakowani przez wojska rosyjskie. Kolumna powstańcza poruszała się w kierunku południowym, a jako pierwsza zaatakowana została straż tylna, która po oddaniu salwy wycofała się za linię piechoty. Dowodzący nią porucznik Czarnecki był później oskarżany przez Kalitę o tchórzostwo.
Sytuację uratował dowódca kompanii kpt. Grzegorz Saint-Zegga, który przyjął na siebie cały ciężar ataku i po chwili wyprowadził kontratak. Zaskoczony kpt. Pfeifer został odepchnięty, a powstańcy rozwinęli szyki. Walka przeniosła się na polanę, gdzie rozwinięto tyralierę. Podczas wymiany ognia zginął dowodzący siłami rosyjskimi kpt. Pfeifef, a w rosyjskich szeregach zapanował chaos. Żołnierze w nieładzie rozpoczęli odwrót w kierunku Mierzwina. Kalita rozkazał atak na bagnety, który poprowadził osobiście. Podczas niego zdobyto rosyjski wóz z żywnością. Rosjanie schronili się w Mierzwinie, a Kalita obawiając się represji na ludności cywilnej, nie zdecydował się na szturm.
Po bitwie[]
Bitwa zakończyła się nieoczekiwanym zwycięstwem powstańców. Wzorowo zachowywali się polscy oficerowie, którzy walcząc w pierwszej linii, wspierali niedoświadczonych powstańców. Po bitwie, oddział Karola Kality "Rębajło" wycofał się do Pińczowa, a Rosjanie powrócili do Jędrzejowa.
W wyniku bitwy pod Mierzwinem, Rosjanie stracili dowódcę kpt. Pfeifera i kilkunastu żołnierzy. Straty polskie wynosiły trzech oficerów: kpt. Saint-Zeggę, por. Ludwika Kociupińskiego i ppor. Antoniego Zabierzowskiego.