Portret Bolesława Prusa autorstwa Antoniego Kamieńskiego, 1897
Bolesław Prus, właściwie Aleksander Głowacki herbu Prus (ur. 20 sierpnia 1847 w Hrubieszowie, zm. 19 maja 1912 w Warszawie) - polski pisarz (publicysta, prozaik, nowelista) i działacz społeczny oraz propagator turystyki pieszej i rowerowej. Uważany za jednego z najwybitniejszych postaci okresu pozytywizmu i pisarzy w historii literatury polskiej, autor między innymi takich powieści jak: Emancypatki, Lalka, Faraon, a także nowel (m. in.): Antek, Kamizelka, Katarynka, Z legend dawnego Egiptu.
Życiorys[]
Urodził się 20 sierpnia 1847 roku o godzinie 23:00 w Hrubieszowie na Lubelszczyźnie. Jego ojciec Antoni Głowacki był dworskim ekonomem wywodzącym się z rodziny o szlacheckich korzeniach pieczętującej się herbem Prus, zaś jego matką była Apolonia z Trembińskich. W wieku trzech lat został osierocony przez matkę, a w wieku dziewięciu lat przez ojca, który praktycznie prawie w ogóle się nim nie zajmował. Przeszedł pod opiekę babki Marcjanny Trembińskiej mieszkającej w Puławach, która była dla niego bardzo surowa. Po jej śmierci zamieszkał u ciotki Domiceli z Trembińskich Olszewskiej w Lublinie, gdzie uczęszczał do Powiatowej Szkoły Realnej (przez 4 lata od roku 1857). Od 1861 był w Siedlcach pod opieką starszego o 13 lat brata Leona Głowackiego, który pracował jako nauczyciel historii. Wraz z bratem przeprowadził się w 1862 roku do Kielc, gdzie rozpoczął naukę w gimnazjum.
Bolesław Prus w mundurze studenta Szkoły Głównej, 1871
Mając szesnaście lat w 1863 roku, pod wpływem starszego brata - który był działaczem frakcji Czerwonych oraz prywatnie wzorem do naśladowania dla Aleksandra - przerwał naukę i wziął udział w postaniu styczniowym. Walczył w oddziale Ludwika Żychlińskiego w bitwie pod Żelazną, a następnie walczył w oddziale Adama Andrzeja Zielińskiego. 1 września został ranny podczas potyczki we wsi Białka (powiat parczewski). Dostał się do rosyjskiej niewoli, jednak ze względu na młody wiek oraz dzięki wstawiennictwu ciotki Domicelli z Trembińskich. Po wyjściu ze szpitala pozwolono mu wrócić do Lublina i zamieszkać z rodziną. 20 stycznia 1864 roku Głowacki został aresztowany za udział w powstaniu. Od stycznia do kwietnia przebywał w więzieniu na Zamku Lubelskim oraz w budynku koszar (dzisiaj gmach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego). Sąd wojskowy pozbawił go szlachectwa, a następnie oddał pod opiekę wuja Klemensa Olszewskiego, gdyż opiekujący się dotychczas młodszym bratem Leon Głowacki cierpiał na nieuleczalną chorobę psychiczną. Wydarzenia te mocno odbiły się na psychice młodego Aleksandra.
Po zwolnieniu z więzienia Aleksander kontynuował naukę w lubelskim gimnazjum, które ukończył ostatecznie 30 czerwca 1866 roku z wynikiem celującym. Interesowały go studia w Petersburgu, na które nie mógł sobie jednak pozwolić z powodów finansowych. W październiku wstąpił więc do Szkoły Głównej w Warszawie na Wydział Matematyczno-Fizyczny. W Warszawie, zdany na własne siły, zarabiał na studia jako guwerner i korepetytor, co nie przynosiło jednak znacznych zysków. W wolnych chwilach pisywał do „Kuriera Świątecznego” listy, które wciąż podpisywał pseudonimem Jan w Oleju. Trudności materialne sprawiły, że będąc na trzecim roku zmuszony był przerwać studia (1869). Następnie przeniósł się do Puław, gdzie podjął naukę na Wydziale Leśnym Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa, jednak już we wrześniu 1870 roku wrócił do Warszawy, gdyż popadł w konflikt z jednym z rosyjskich profesorów.
Za debiut prasowy Aleksandra Głowackiego uważa się zamieszczony w 22 numerze czasopisma „Opiekun domowy” z 29 maja 1872 roku artykuł społeczny Nasze grzechy. Głowacki rozpoczął również współpracę z satyrycznymi pismami Mucha (od 1873 roku) i Kolce (od 1874 roku), dla których pisał prześmiewcze Szkice społeczne i liczne humoreski (najbardziej znane z nich to Kłopoty babuni oraz To i owo). Także w Niwie ukazywał się jego stały felieton Sprawy bieżące. Wszystkie publikacje zamieszczane w tych gazetach, ze względu na rozrywkowy charakter artykułów, autor podpisywał autorskim nazwiskiem Prus, które zaczerpnął od nazwy swojego (odebranego) herbu. W 1874 związał się z Kurierem Warszawskim. 14 stycznia 1875 roku Aleksander Głowacki w lubelskim kościele pw. Ducha Świętego wziął ślub z Oktawią Trembińską (zm. 1936), daleką kuzynką ze strony matki. Para nie miała potomstwa, wychowywała zaś bratanka Oktawii - Emila, który w wieku osiemnastu lat popełnił samobójstwo.
W latach 1885-86 w czasopiśmie Wędrowiec ukazała się jego pierwsza duża powieść pod tytułem Placówka. W altach 1887-89 w Kurierze Codziennym ukazała się Lalka w której na tle głównego wątku miłości przedsiębiorczego kupca Stanisława Wokulskiego do chłodnej arystokratki Izabeli Łęckiej przedstawił panoramę XIX-wiecznej Warszawy. W 1895 roku w Tygodniku Ilustrowanym ukazała się jego jedyna powieść historyczna pod tytułem Faraon w której na tle starożytnego Egiptu ukazał mechanizmy władzy, państwa i społeczeństwa.
Ławka Bolesława Prusa w Nałęczowie
Zmarł 19 maja 1912 roku w Warszawie na atak serca w wieku sześćdziesięciu czterech lat. Pogrzeb odbył się 22 maja 1912, zamienił się w wielką manifestację patriotyczną. Prus został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 209-1-4/5/6); na grobowcu wzniesionym według projektu Stanisława Jackowskiego umieszczono inskrypcję „Serce serc”.
Twórczość[]
Nowele i opowiadania[]
- Lokator poddasza (1875; opowiadanie)
- Pałac i rudera (1875; opowiadanie)
- Szkatułka babki (1878; opowiadanie)
- Przygoda Stasia (1879)
- Powracająca fala (1880; opowiadanie)
- Michałko (1880)
- Antek (1880)
- Katarynka (1880)
- Nawrócony (1881)
- Kamizelka (1882)
- On (1882)
- Milknące głosy (1883)
- Grzechy dzieciństwa (1883)
- Na wakacjach (1884)
- Omyłka (1884)
- Pleśń świata (1884)
- Żywy telegraf (1884)
- Cienie (1885)
- Z legend dawnego Egiptu (1888)
- Sen (1890)
Powieści[]
- Dusze w niewoli (debiut powieściowy Prusa; wyd. książkowe 1877)
- Anielka (jako Chybiona powieść w 1880; ostateczna wersja w 1885; zaliczana często do opowiadań)
- Placówka (wyd. książkowe 1886)
- Lalka (wyd. książkowe 1890)
- Emancypantki (wyd. książkowe 1894)
- Faraon (wyd. książkowe 1897)
- Dzieci (wyd. książkowe 1908)
Ciekawostki[]
- Cierpiał na agorafobię.
- Angażował się w działalność filantropijną i charytatywną.
- W testamencie ufundował stypendia dla utalentowanych dzieci z ubogich wiejskich rodzin.
- Był zainteresowany postępem technologicznym.
Cytaty[]
„Głupstwo jest wielkie jak morze, wszystko w sobie pomieści.”— Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
„Więc przede wszystkim pomyśleli Polacy, że nie ma co nazywać się przedmurzem chrześcijaństwa, nie ma co wspominać zwycięstwa pod Grunwaldem, odsieczy wiedeńskiej, wąwozów Somosierra, miniona bowiem sława tyle jest warta, ile chleb zjedzony w roku zeszłym. Następnie Polacy oduczyli się wykrzykiwać na cały głos, co to oni mają zamiar zrobić i co to oni kiedyś zrobią – przekonali się bowiem, że to nikogo nie trwoży, ich samych zaś ośmiesza i przynosi szkody realne.”— O przewidzianych na rok 2008 obchodach stulecia niepodległości Polski.
Źródła[]
- Wikipedia
- Wikicytaty
- Lalka/Bolesław Prus/lektura z opracowaniem/ISBN 978-83-8059-823-2