| Historia Żydów i Izraela היסטוריה של יהודים וישראל | ||
|---|---|---|
|
||
| Judaizm | ||
| Rozwój | Początki Judaizmu • Judaizm pierwszoświątynny • Judaizm drugoświątynny • Epoki rabiniczne • Herezje judaistyczne • Jews of Judaism | |
| Odłamy | Judaizm ultraortodoksyjny • Judaizm ortodoksyjny • Judaizm konserwatywny • Judaizm reformowany • Judaizm liberalny • Judaizm humanistyczny • Judaizm mesjanistyczny¹ • Karaimizm² • Haymanot • Samarytanizm³ | |
| Podstawy | Dekalog • Mesjanizm • Tanach • Monoteizm • Naród Wybrany • Prorockość • Obrzezanie | |
| Powiązane pojęcia | Kabała • Chasydyzm • Talmud • Święta żydowskie • Bnej Noach • Synagoga • Kapłaństwo • Świątynia Jerozolimska | |
| Etnogrupy Żydów i żydów⁴ | ||
| Azja | Mizrachijczycy • Aszkenazyjczycy • Sefardejczycy • Samarytanie • Żydzi gruzińscy • Bnej Menasze • Bete Israel • Koczinscy Żydzi • Bucharyjscy Żydzi • Żydzi kurdyjscy • Żydzi perscy • Żydzi babilońscy • Żydzi chińscy • Urfalim • Żydzi bucharscy | |
| Europa | Aszkenazyjczycy • Romanioci • Sefardejczycy • Górscy Żydzi • Marrani • Krymczacy • Karaimi • Italkim • Subbotnicy • Chuetas • Żydzi z San Nicandro | |
| Afryka | Mizrachijczycy • Żydzi berberyjscy • Felaszowie • Żydzi z Rusape • Żydzi Igbońscy • Dom Izraela w Ghanie • Lemba • Abayudaya | |
| Ameryki | Benei Sión • Żydzi amazońscy • B'nai Moshe • Black Hebrew Israelites⁵ ⁶ | |
| Starożytność | ||
| Ważne Postacie | Abraham • Mojżesz • Jozue • Dawid • Salomon • Jozjasz • Daniel • Zerubbabel • Ezdrasz • Nehemiasz • Oniasz i Doziteos • Juda Machabeusz • Hillel Starszy • Jan Chrzciciel • Jezus z Nazaretu • Paweł z Tarsu • Józef Flawiusz • Szymon bar Kochba • Akiba ben Josef | |
| Ważne Wydarzenia | Powstanie Machabeuszy • Wojna żydowska • Powstanie Szymona bar Kochby | |
| Ważne Zagadnienia | Saduceusze • Faryzeusze • Zeloci • Esseńczycy • Apokryfy | |
| Średniowiecze | ||
| Nowożytność i Współczesność | ||
| Uwagi i odniesienia | ||
| Judaizm | ¹ - Judaizm mesjanistyczny nie jest uznawany przez pozostałe odłamy za judaizm, lecz za zjudaizowaną formę chrześcijaństwa, gdyż uznaje Trójce Świętą i Jezusa z Nazaretu za mesjasza
² - Karaimi zamieszkujący Europę uznają karaimizm za odrębną od mozaizmu religię, ale Karaimi orientalni uważają się za wyznawców Judaizmu ³ - Czasem uważany za odrębną od judaizmu religię w tym także przez samych Samarytan | |
| Etnogrupy Żydów i żydów | ⁴ - Chociaż w przytłaczającej większość wyznawcy judaizmu są etnicznymi Żydami (np. Aszkenazyjczycy lub Mizrachijczycy) to istnieją też stosunkowo niewielkie grupy nieżydowskich konwertów (np. Abayudaya lub żydzi z San Nicandro), z których część uważa się za potomków Zaginionych Plemion Izraela (np. Felaszowie czy Bnej Menasze) lub ich żydowskie bądź nieżydowskie pochodzenie pozostaje przedmiotem kontrowersji (np. Górscy Żydzi lub Lemba)
⁵ - Chociaż członkowie Black Hebrew Israelites zamieszkują głównie Stany Zjednoczone to ich maleńka część żyje także w Zimbabwe (Żydzi z Rusape) i Izraelu (Dimona) ⁶ - Chociaż członkowie niektórych wspólnot typu Black Hebrew Israelites wyznają judaizm (np. Przykazanie Strażnicy Etiopsko-Hebrajska Kongregacja Filara Boga Żywego i Grunt Wiary) to inne ugrupowania (np. Kościół żywego Boga, podstawa prawdy dla wszystkich narodów w filarze) łączą judaizm z protestantyzmem, a jeszcze inne (np. Izraelski Kościół Boga i świętych Chrystusa) po prostu praktykują chrześcijaństwo. Wszystkie ugrupowania Black Hebrew Israelites łączy odrzucane przez naukowców przekonanie, że biblijny Izraelici byli całkowicie lub częściowo czarnoskórzy często (choć nie zawsze) łączące się z ideologią rasizmu, czarnej supremacji i antysemityzmu | |
Dekalog – Dziesięć Przykazań, które Bóg dał Mojżeszowi na Górze Synaj. Obowiązuje on żydów i chrześcijan. Dekalog to podstawowe zasady moralne tych religii.
Historia[]
Bóg wyrył własnoręcznie te tablice i dał je Mojżeszowi na górze Synaj. Jednak podczas drogi powrotnej, Izraelici ulepili cielca, a prorok ze złości rzucił w bożka, a tabliczki rozbiły się. Drugie Mojżesz wyrył własnoręcznie i zostały one schowane w Arce Przymierza.
Księga Wyjścia[]
- Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią! 5 Nie będziesz oddawał im pokłonu i nie będziesz im służył, ponieważ Ja Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze występek ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia względem tych, którzy Mnie nienawidzą. Okazuję zaś łaskę aż do tysiącznego pokolenia tym, którzy Mnie miłują i przestrzegają moich przykazań.
- Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego, który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy.
- Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. 9 Sześć dni będziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia. 10 Dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci Pana, Boga twego. Nie możesz przeto w dniu tym wykonywać żadnej pracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twój niewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, ani cudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram. 11 W sześciu dniach bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morze oraz wszystko, co jest w nich, w siódmym zaś dniu odpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu i uznał go za święty.
- Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył na ziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.
- Nie będziesz zabijał.
- Nie będziesz cudzołożył.
- Nie będziesz kradł.
- Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.
- Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego.
Księga Powtórzonego Prawa[]
- Nie będziesz miał bogów innych oprócz Mnie. Nie uczynisz sobie posągu ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko albo na ziemi nisko, lub w wodzie poniżej ziemi. Nie będziesz oddawał im pokłonu ani służył. Bo Ja jestem Pan, Bóg twój, Bóg zazdrosny, karzący nieprawość ojców na synach w trzecim i w czwartym pokoleniu - tych, którzy Mnie nienawidzą, a który okazuje łaskę w tysiącznym pokoleniu tym, którzy Mnie miłują i strzegą moich przykazań.
- Nie będziesz brał imienia Pana, Boga twego, do czczych rzeczy, bo nie dozwoli Pan, by pozostał bezkarny ten, kto bierze Jego imię do czczych rzeczy.
- Będziesz zważał na szabat, aby go święcić, jak ci nakazał Pan, Bóg twój. Sześć dni będziesz pracował i wykonywał wszelką twą pracę, 14 lecz w siódmym dniu jest szabat Pana, Boga twego. Nie będziesz wykonywał żadnej pracy ani ty, ani twój syn, ani twoja córka, ani twój sługa, ani twoja służąca, ani twój wół, ani twój osioł, ani żadne twoje zwierzę, ani obcy, który przebywa w twoich bramach; aby wypoczął twój niewolnik i twoja niewolnica, jak i ty. 15 Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej i wyprowadził cię stamtąd Pan, Bóg twój, ręką mocną i wyciągniętym ramieniem: przeto ci nakazał Pan, Bóg twój, strzec dnia szabatu.
- Czcij swego ojca i swoją matkę, jak ci nakazał Pan, Bóg twój, abyś długo żył i aby ci się dobrze powodziło na ziemi, którą ci daje Pan, Bóg twój.
- Nie będziesz zabijał.
- Nie będziesz cudzołożył.
- Nie będziesz kradł.
- Jako świadek nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu kłamstwa.
- Nie będziesz pożądał żony swojego bliźniego. Nie będziesz pragnął domu swojego bliźniego ani jego pola, ani jego niewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jego osła, ani żadnej rzeczy, która należy do twojego bliźniego".
Wersja katolicka[]
Uproszczona wersja dekalogu
- Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.
- Nie będziesz wzywał imienia Boga twego nadaremno.
- Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.
- Czcij ojca swego i matkę swoją.
- Nie zabijaj.
- Nie cudzołóż.
- Nie kradnij.
- Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.
- Nie pożądaj żony bliźniego swego.
- Ani żadnej rzeczy, która jego jest.
Wersja protestancka[]
- Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną.
- Nie będziesz czynił obrazu ani rzeźby tego co jest na niebie wysoko, ani na niebie nisko, bo Ja, Pan Bóg twój, jestem Bogiem Zazdrosnym.
- Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego nadaremnie.
- Pamiętaj, abyś dzień święty święcił.
- Czcij ojca swego i matkę swoją.
- Nie zabijaj.
- Nie kradnij.
- Nie cudzołóż.
- Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu.
- Nie pożądaj żony bliźniego swego, ani żadnej rzeczy, która jego jest.