Edmund Różycki (ur. 16 sierpnia 1827 roku w Agatówce, zm. 23 maja 1893 roku w Krakowie) – powstaniec styczniowy, naczelnik województwa wołyńskiego i Wydziału Prowincjonalnego Rusi. Organizator i dowódca Pułku Jazdy Wołyńskiej.
Biografia[]
Edmund Różycki urodził się 16 sierpnia 1827 roku w Agatówce, obok Berdyczowa. Jego ojcem był Karol Różycki, oficer powstania listopadowego. Podczas powstania został ukryty w Galicji, a Rosjanie chcieli wykorzystać go do szantażu jego ojca. Po upadku powstania, Karol Różycki emigrował z najstarszym synem, a Edmund ukrywał się w Kijowie pod fałszywym nazwiskiem. Odnaleziony przez Rosjan, został wysłany do Petersburga, gdzie opiekował się nim brat cara Mikołaja, wielki książę Michał.
W 1847 roku wstąpił do artylerii armii rosyjskiej. Rok później, za sprzyjanie Wiosna Ludów, został karnie wysłany na Kaukaz. Walczył z góralami w Dagestanie. W 1851 roku ponownie trafił do Petersburga, gdzie rozpoczął studia na Akademii Wojskowej. W 1854 roku w stopniu sztabskapitana, powrócił na Kaukaz, gdzie walczył z Turcją w ramach wojny krymskiej. Następnie dostał 11-miesięczny urlop, podczas którego odwiedził ojca oraz zwiedził Francję, Szwajcarię i Włochy. W latach 1858-1860 przebywał na Kaukazie, a następnie został przeniesiony do Żytomierza, gdzie służył w sztabie III Korpusu. W 1861 roku, jako podpułkownik, złożył dymisję z wojska i oddał wszystkie ordery.
Oficjalnie pracował przy pracach mierniczych, a nieoficjalnie działał w stronnictwie czerwonych w Kijowie. Był naczelnikiem Komitetu Prowincjonalnego Rusi, podporządkowanemu Komitetowi Centralnemu Narodowemu. W 1862 roku spotkał się ze Stefanem Bobrowskim, z którym rozmawiał na temat pozyskania ruchu ukraińskiego w nadchodzącym powstaniu. Współpracował z Aleksandrem Jabłonowskim i Izydorem Kopernickim. Często zmieniał miejsce działalności, by uniknąć namierzenia przez Rosjan. Działał w Kijowie, Żytomierzu i Kamieńcu Podolskim. W listopadzie i grudniu 1862 roku przebywał w Warszawie, gdzie uczestniczył w naradach Komitetu Centralnego Narodowego. Otrzymał szerokie uprawnienia i sam miał zadecydować o terminie wybuchu powstania na Rusi. Ostatecznie w porozumieniu z generałem Józefem Wysockim i Zygmuntem Miłkowskim, ustalił, że powstanie na Rusi rozpocznie się w maju 1863 roku. Józef Wysocki został naczelnym dowódcą sił zbrojnych województwa lubelskiego i ziem ruskich. Różycki przygotowywał akcję propagandową i ogłaszał Złotą Hramotę. Wiosną 1863 roku Rosjanie odkryli konspiracyjną drukarnię w Kijowie.
8 maja rozpoczął działalność zbrojną. Zorganizował oddział konny z Żytomierza, liczący około 850 ludzi, który wkrótce został nazwany Jazdą Wołyńską. Dzień później zajął Lubar i udał się do Połonnego, gdzie oczekiwał nadejścia sił gen. Wysockiego. Po pięciu dniach cofnął się do Miropola, gdzie natknął się na siły rosyjskie. Stoczył tam dwudniową bitwę, w której poniósł klęskę i wycofał się unikając rosyjskiej obławy. 19 maja pod Worobijówką wziął do niewoli 39 Rosjan. Następnie wyruszył na Podole, gdzie zatrzymał się w jarze Hańczarycha. 25 maja poniósł klęskę w bitwie pod Laszkami. Następnie wyruszył w kierunku Jampola. Po drodze został zaatakowany przez siły rosyjskie pod Salichą. Pobił trzykrotnie większe siły rosyjskie i otworzył sobie drogę do Galicji. Po przekroczeniu granicy rozwiązał oddział. W czerwcu do Galicji wkroczyły siły gen. Wysockiego, ale Różyckiego już tam nie było. 2 lipca gen. Wysocki został pobity w bitwie pod Radziwiłłowem i przeszedł granicę, a następnie został aresztowany przez Austriaków. 10 lipca Różycki został nominowany przez Rząd Narodowy, wodzem naczelnym ziem ruskich i został awansowany na generała brygady. Prowadził niewielkie działania zbrojne, organizując wyprawy do województwa włodzimierskiego. Wkrótce do Galicji przybył jego ojciec, który zorientował się w sytuacji i nie dołączył do powstania. Po objęciu władzy przez Romualda Traugutta, został wysłany do Konstantynopola, gdzie miał zbadać szanse na utworzenie tam polskich jednostek wojskowych. Dowództwo nad Pułkiem Jazdy Wołyńskiej przekazał gen. Janowi Chaleckiemu, a jego zastępcą został płk. Jan Stella-Sawicki. Wobec nikłych szans na powołanie polskich jednostek, udał się do Paryża, kończąc swój udział w powstaniu styczniowym.
Grób Edmunda Różyckiego.
Na emigracji był aktywny w środowiskach patriotycznych. Współpracował z generałem Hauke-Bosakiem i został wybrany członkiem władz Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Po tygodniu zrezygnował, na skutek sporów ideologicznych. Po nieudanym zamachu na cara Aleksandra II w Paryżu, bronił zamachowca Antoniego Berezowskiego. Podczas wojny francusko-pruskiej popierał Francję i planował utworzyć legion polski. W 1871 roku sąd wojskowy w Kijowie skazał go na dożywotnie wygnanie, ale rok później dostał pozwolenie od Austro-Węgier na przyjazd do Galicji. Został rewidentem Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych. Wkrótce zaczął chorować na serce.
Zmarł 23 maja 1893 roku w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
21 stycznia 1933 roku przez prezydenta II RP Ignacego Mościckiego, został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami.