Europa ok. 2500 p.n.e.
Ekspansja ludów indoeuropejskich − masowe rozprzestrzenianie się ludów mówiących językami indoeuropejskimi ze swych pierwotnych siedzib na tereny Europy i Azji.
Głównym problemem teorii jest brak możliwości udowodnienia istnienia języka praindoeuropejskiego, ze względu na wielotysiącletnie mieszanie się języków w Europie i Azji Środkowej.
Początki[]
Początki teorii wiązane są z teorią dyfuzjonizmu i powstania w Europie terminu "języki indoeuropejskie" na skutek badań archeologów z Cesarstwa Niemieckiego.
1. Teoria stepowa (zwana także kurhanową), sformułowana po raz pierwszy przez amerykańską archeolog, Mariję Gimbutas w 1956 w jej pracy Pradzieje Europy Wschodniej. Zakłada ona, że substrat indoeuropejski powstał na terenach stepowych na północ od Kaukazu, a następnie rozprzestrzenił na tereny Europy Wschodniej, Anatolii oraz Azji. Teoria była krytykowana jako skupiająca się za bardzo na archeologii i nie uwzględniająca ewentualnych zapożyczeń.
2. Teoria anatolijska - jej promotorem był brytyjski archeolog, Colin Renfrew, jednak po raz pierwszy zaproponował ją już J. Schmidt. Zakłada, ona że Indoeuropejczycy wywodzą się z ludów anatolijskich, skąd rozprzestrzenili się na tereny Europy Wschodniej (kultury naddunajskie). Tereny stepu miały zostać zasiedlone dopiero później ze strony Kaukazu lub Rumunii i Ukrainy.
Większość teorii opierała się głównie na językach, w stanie zastanym w momencie rozpoczęcia badań, oraz trudno dostępnych reliktach językowych w starych kronikach i zapisach.
| Argumenty za Anatolią | Argumenty za "stepem" | Argumenty za teorią łączoną |
|---|---|---|
| Jest to najbardziej prawdopodobne miejsce narodzin języków indoeuropejskich | Indoeuropejczycy mają odrębne słowa na rydwan i różne jego części | Brak ludów kentumowych na terenach stepowych oraz satemowych w Anatolii |
| Brak na północ od Kaukazu zabytków praindoeuropejskich | Istnieje wiele zapożyczeń z języków uralskich - będących najbliżej stepu | Za zabytek indoeuropejski można uznać lud Kimmerów |
| W języku P.I.E. jest znacznie więcej wspólnych słów na np. śnieg niż zboża | Brak dowodów archeologicznych na migrację z Anatolii na tereny kotliny Tarymskiej Tocharów | Migracja mogła nastąpić jeszcze za nim ludy kentumowe weszły do Anatolii |
Inne teorie[]
- Teoria południowoazacjatycka - według niej Praindoeuropejczycy mieliby pochodzić z terenów Indii
- Hipoteza ciągłości paleoloitycznej - według niej Indoeuropejczycy mieliby być w prostej linii następcami kultur archeologicznych (hgI)
- Hipoteza ormiańska - Indoeur. mieliby migrować znad okolic jeziora Urmia, przez Kaukaz w kierunku Europy (por. [1])
- Hipoteza bałkańsko-dunajska - tereny na Bałkanach oraz obok Dunaju (zob. [2])
- Hipoteza środkowoazjatycka - według niej praojczyzną miałyby być tereny Ałtaju, Sogdiany lub Baktrii. Jest to częściowo potwierdzone przez badania genetyczne.
Teorie uznawane za pseudonaukowe
- Hipoteza arktyczna - Indoeuropejczycy wywędrowali z terenów Arktyki, która w okresie zlodowacenia mogłaby być wolna od lodu, a z powodu niższego poziomu morza niektóre tereny mogłyby leżeć nad wodą (m.in. Bâl Gangâdhar Tilak: The Arctic Home in the Vedas, 1903)
- Radykalne hipotezy turbosłowiańskie - praidnoeuropejczykami są Słowianie, a wszystkie narody indoeuropejskie pochodzą od nich. Według tej teorii haplogrupa R1b jest podgrupą R1a, a potomkowie Prasłowian są odpowiedzialni za rozwój całej Europy, oraz dali początek Celtom, Germanom czy Rzymianom.
Afryka[]
Ok. 15.000 lat temu[1], kiedy ludy R1b przebywały jeszcze na terenie Azji Mniejszej (zgodnie z hipotezą anatolijską) ich część wywędrowała w kierunku Afryki Środkowej, aż na tereny Czadu, gdzie wymieszały się jednak z miejscowymi plemionami. Do dzisiaj śladem ich obecności tam jest duży procent obecności mutacji Y R1b1.
Teorie Europejskie[]
Rozprzestrzenianie się ze stepu kultur ind.
Za najstarszą kulturę indoeuropejską uznaje się kulturę Bug-Dniestr, powstałą na terenach stepowych ok. 6300 p.n.e. Według niektórych teorii przyczyną wywędrowania Indoeuropejczyków z ich siedzib miałoby być zalanie Morza Czarnego. Według tzw. teorii Ryana-Pitmana miało to miejsce ok. 5600 p.n.e. Zalane zostały duże obszary (dzisiaj znajdujące się pod wodą), co miało spowodować masową migrację rolników z tych terenów[2].
Jako pierwsza na terenie Ukrainy i Rumunii powstała ok. 4200 p.n.e. kultura Cucteni-Trypole (najprawdopodobniej indosłowiańska - R1a1) oraz tzw. krąg kultur naddunajskich, a także kultura ceramiki sznurowej, która przeniknęła do Skandynawii. Równocześnie (w sensie terytorialnym) nastąpiła najprawdopodobniej migracja rolników z Anatolii. Według zwolenników teorii anatolijskiej Indoeuropejczykami mieliby być rolnicy, którzy przywędrowali na te tereny ok. 8000 p.n.e. Pierwszymi kulturami na terenie Europy były kultura Vinca (znana z potencjalnego wynalezienia pisma), kultura starczewska oraz kultura lendzielska. Migracja ta zaczęła się na terenach Anatolii oraz Bliskiego Wschodu, które mogły być już kentumowe. oraz Kolejna fala miała mieć miejsce w latach 4000-2000 p.n.e. i była już kentumowa. Wywodzi się ona od kultury majkopskiej - na północ od Kaukazu (choć mogła ona nie mieć związku z Indoeuropejczykami[3]), następnie przeszła przez północ Turcji, później przez Bałkany. Była to tzw. grupa pre-celtycko-italijska. Z niej powstał m.in. krąg kultur mogiłowych, później kultur pól popielnicowych. Ostatnia była kultura halsztacka, z której bezpośrednią wywodzą się Celtowie. Celtowie następnie rozprzestrzenili się na południe i północ. Zajęli Francję, a następnie skierowali się w kierunku Hiszpanii, gdzie z Iberami utworzyli etnos iberoceltycki. Potem skolonizowali oni Wyspy Brytyjskie i Germanię.
Teorie odnośnie ekspansja na wschód[]
| Stepy jakich nie znacie | ||
|---|---|---|
 |
||
| Europa | ||
| Prehistoria | Ekspansja ludów indoeuropejskich | |
| Starożytność | Kimmerowie • Scytowie • Wielka Scytia • Sarmaci • I Królestwo Ostrogotów • Hunowie • Chanat huński | |
| Średniowiecze | Huno-bułgarzy • Awarowie • Kaganat Zachodnioturecki • Wielka Bułgaria • Kaganat Chazarów • Mandziarzy • Chanat Pieczyngów • Kumania • Imperium Mongolskie • Złota Orda • Chanat krymski | |
| Azja | ||
| Prehistoria | Paleoazjaci • Ludy ałtajskie | |
| Starożytność | plemiona tureckie • Ludy mongolskie • Mandżurowie • Hunowie • Chanat Xiongnu | |
| Średniowiecze | Kaganat Rouranów • Awarowie • Kaganat Turecki • Kaganat Wschodnioturecki • Imperium Mongolskie | |
Ok. 2700 lat temu z kultury grobów jamowych powstała w dolinie Wołgi kultura Poławska. Następnie na terenie Azji Środkowej powstała kultura andronowska. Następnie bardziej na wschód powstała kultura afanaszewska - mogła sięgać aż do jeziora Bajkał. Wiążę się z tym wędrówka Ariów w kierunku Indii, która najprawdopodobniej przebiegała dwiema drogami: przez kulturę andronowską. Śladem tej wędrówki jest obecność, hipotetycznych indoeuropejskich imion Bogów oraz władców u ludy Mittańczyków[4]. Część Ariów osiedliła na terenie Iranu, stając się przodkami Medów i Irańczyków oraz Scytów na północy, a część n terenie Indii, gdzie wyparła miejscowych Drawidów. Najprawdopodobniej członkowie kultury andronowskiej, którzy zostali w Azji Środkowej, dali początek Scytom oraz Sakom.
Inną kwestią są satemowi (R1a) Tocharowie, którzy najprawdopodobniej z terenów kultur stepowych (choć mogłoby być to z Bliskiego Wschodu) osiedlili się na terenie Kotliny Tarymskiej.
Znanych jest kilka przykładów ludów irańskich, tocharskich, oraz, być może mieszanych (konfederacji) mieszkających na terenie dzisiejszych Chin. Są to m.in. Yuezhi - najprawdopodobniej Sakowie, choć mogliby być to Tocharowie oraz Wusun.
Istnieją także teorie, iż Indoeuropejczycy mogli dotrzeć do Japonii i Korei lub przynajmniej oddziaływać na nie kulturowo[5].
Australia i Oceania[]
W XX wieku Martin Doutré dowodził, że Nowa Zelandia została zasiedlona w czasach prehistorycznych przez Celtów. Dowodem na to miały być odkryte napisy na głazach w prowincji Auckland[6]. Powstały też teorie, o osadnictwie Greków, jednak uznawane są one obecnie za pseudonaukowe (artykuł w Wikipedii).
Genetyka[]
Najpopularniejszymi haplogrupami (Y-dna) wśród indoeuropejczyków i ich sąsiadów są R1b (Europa Zachodnia), R1a (Słowianie, Kirgizi, Tadżycy, Ałtajczycy, Uzbecy, Nepalczycy, część Hindusów, Pasztuni), J2 (Iran, Hetycja, Grecja) .
Choć zarówno R1a i R1b, mają numerację typową dla podgrup, to jednak są w realu grupami bazowymi. Numeracja (podobnie jak w przypadku I2 i I1) związane jest z hipotezą, iż wywodzą się od wspólnej grupy R1 (na terytorium Ałtaju odnaleziono haplogrupę, która jest szacowana jako potencjalne "R1"), ze względu na podobieństwo nukleotydów, jednak badania genetyczne wykazały, że ludność R1a posiada dużo cech genetycznych i fizycznych z ludnościami N1c1 (między innymi bardzo bliską analogię genomu Polaków i Litwinów) oraz I2, a najstarsze ślady R1a pochodzą z Karelii, nie zaś regionów przypuszczanych jako potencjalne miejsce rozdzielenia się R1a od R1b.
Obecnie dostępne dane zakładają migrację ludności R1a z północy na tereny Europy Wschodniej, dając początek narodom ałtajskim takim jak Kirgizi, Ałtajczycy czy Uzbecy, oraz migrację ludności Peszto, Nepalskiej czy Aryjskiej na południe i ich kontakt z południową ludnością.
Jednym z kontrowersji związanych z teorią o wspólnych pochodzeniu R1a i R1b są bardzo różne cechy fizjologiczne obu ludności.
Obecnie w literaturze podmiotu, dominuje jawna sprzeczność między ustaleniami wcześniejszymi, a nowoczesnymi metodami. Wraz z potwierdzeniem się teorii autochtonicznej Słowian, za pierwszą kulturę prasłowiańska uznaje się kulturę świderiańską, która jest jednak o kilka tysięcy lat starsza niż potencjalne kultury uznawane za "indoeuropejskie". To samo dotyczy innych kultur powstałych w okresie przejścia na neolit, które są znacznie starsze, a zostały stworzone przez ludność, która jest przodkami ludność dzisiejszej.
Krytyka[]
- Zwolennikiem alternatywnego podejścia do języków indoeuropejskich był Nikołaj Trubieckoj – według niego niemożliwe jest wyodrębnienie podobieństw morfologiczno-słownikowych o wspólnym pochodzeniu, zamiast tego powinny być brane pod uwagę wyłącznie całkowicie obiektywne cechy językowe. W latach trzydziestych XX w. zaproponował on sześć następujących kryteriów, których spełnienie klasyfikowałoby dany język jako indoeuropejski, co jednocześnie umożliwiało uznanie grupy indoeuropejskiej jako ligę językową. Część z tych zasad gramatycznych, nie zawsze występowała w niektórych językach IEL.
- brak harmonii wokalicznej;
- brak ograniczeń w występowaniu spółgłosek na początku wyrazu;
- możliwość tworzenia nowych słów przy użyciu przedrostków;
- możliwość alternacji w obrębie rdzeni wyrazowych;
- możliwość zmiany spółgłosek w odmianie wyrazów;
- podmiot czasowników przechodnich i nieprzechodnich występujący w identycznej formie.w
Powstanie jeżyków euro-indyjskich na zasadzie wpływów wg. teorii falowej -Schimidta i Lechmanna.
- Według teorii Shmitta i Lehhmana, odnośnie teorii falowej, języki IEL są ligą językową, nie rodziną tym samym wszelkie teorie o "praindoeuropejczykach" są nieprawdziwe. Według tej teorii, Słowianie i Bałtowie mieli ogromny wpływ na między innymi język Indyjski i Perski, zaś Germańskie i Celtyckie przenikały się nawzajem. Języki germańskie maiły wpływ na języki Bałtyckie, zaś języki Italskie i Greka był pod wpływami języków Satem.
Przypisy
- ↑ History of R1b from the Ice Age origins until the beginning of the Hallstatt period (1200 BCE)
- ↑ Indo-European Revival Assocation: Appendix III: The Proto-Indo-Europeans
- ↑ J.P.Mallory: In Search of the Indo-Europeans
- ↑ Arthur Cotterel: Cywilizacje starożytne: przewodnik encyklopedyczny : praca zbiorowa
- ↑ Roger Ahlberg: Is Japanese Related to Indo-European?, 2011
- ↑ Call to save hilltop boulders