Elam − starożytna cywilizacja na Bliskim Wschodzie złożona z federacji kilku państw: Anszan, Suzjany, Szimaszki.
Historia[]
Początki[]
Dzieje Elamu były ściśle związane z historią państw mezopotamskich. Kontakty te polegały na handlu lub wojnach. Ze źródeł mezopotamskich wiadomo, że Elamici prowadzili z Sumerami konflikty zbrojne w III tysiącleciu przed naszą erą.
Pierwsi władcy[]
Około 2100 roku przed naszą erą, Sumerowie spisali Listę królów. Podaje ona, że pierwsi władcy Elamu z dynastii z Awan sprawowali władzę w swym królestwie przez długi czas, aż 356 lat. Później Elamem władali akadyjscy władcy: Sargon Wielki, Rimusz, Manisztusu i Naramsin. Panowali oni przez 100 lat. Dopiero Puzur-Inszuszinak odzyskał niezależność Elamu, którym panowali Sumerowie. Wolność nie trwała długo, zaledwie 100 lat później Elam został podbity przez Ur. Mimo zdobycia stolicy cywilizacji (Suza), najeźdźca nie zdołał przyporządkować sobie górzystych terenów Elamu. Na północno-wschodnim obszarze Elamu, od 2046 roku przed naszą erą panowała lokalna dynastia z Szimaszki, która później rozciągnęła swoje wpływy na całe państwo elamickie. Szósty władca z tej dynasti, Kindattu, w 2006 roku przed naszą erą zdobył i zniszczył Ur.
Okres rządów dynastii Epartydów i kolejne 200 lat[]
Około 1900 roku przed naszą erą, nad Elamem zapanowała dynastia Epartydów, a pierwszy z władców z tej dynastii przyjął tytuł sukkalmah (wielki regent), który był nota bene tytułem mezopotamskim. Władcy z tejże dynastii prowadzili wojny z Babilonem. Wzmocnili oni politykę zagraniczną i gospodarczą kraju. Dynastia ta upadła z niewiadomych przyczyn około roku 1500 przed naszą erą. Późniejsze 200 lat nadal pozostają niejako zagadką dla badaczy, gdyż brak jakichkolwiek źródeł z tamtego okresu. Z pisma klinowego znalezionego w Haft Tepe wiadomo, iż w tych nieznanych czasach Elamem rządził król Tepti-Ahara.
Złoty wiek[]
Pod koniec XIV wieku przed naszą erą panowanie w Elamie objął Igi-Halki, który założył dynastię Igi-Halkidów. Okres ten jest nazywany okresem prosperity kraju. W tymże stuleciu i następnym rozwijała się gospodarka, miał miejsce rozkwit piśmiennictwa, sztuki i architektury. W Duruntasz (obecne Czogha Zanbil) powstał monumentalny ośrodek religijny. Kolejnym rodem rządzącym w Elamie był ród Szutrukidów założony przez Hallutusz-Inszuszinaka z Anszan. Nazwa tej dynastii pochodzi od imienia syna Hallutsz-Inszuszinaka, Szutruk-Nahhunteego, który wsławił się zwycięskimi wyprawami do Mezopotamii. Jego syn, Kutir-Nahhunte kontynuował dzieło swojego ojca. Pokonał on ostatniego z królów Kasytów i splądrował wiele babilońskich ośrodków religijnych. Brat elamickiego władcy, Szilhak-Inszuszinak, zapuścił się ze swoimi wojskami aż w głąb Asyrii. Wraz z jego śmiercią, zakończył się okres potęgi militarnej Elamitów, a jego następca, Hutelutusz-Inszuszinak, poniósł klęskę w wojnie z babilońskim królem Nabuchodonozorem I i wycofał się do Anszan.
Renesans[]
Kolejni władcy elamiccy kontynuowali politykę Szutruk-Nahhuntego wobec Asyrii aż do 646 roku przed naszą erą, kiedy wojska asyryjskie dowodzone przez Asurbinpala zdobyły Suzę. Mimo tejże porażki, Elam nie przestał istnieć. Hunban-Haltasz II musiał uciekać do nieznanej rezydencji władców elamickich, a dopiero jego następcy wracali do Suzy.
Przyłączenie do Persji[]
Po upadku państwa asyryjskiego w VI wieku przed naszą erą, Elam został wcielony do Persji.