Front wschodni I wojny światowej − teatr działań I wojny światowej na wschodzie.
Tło[]
28 czerwca 1914 roku w Sarajewie zastrzelony został Franciszek Ferdynand Habsburg, austro-węgierski arcyksiążę. Dokładnie miesiąc później, 28 lipca, Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii[1], z powodu odmowy przez rząd serbski udzielenia Austro-Węgrom pozwolenia na prowadzenia śledztwa ws. zamachu na ich terytorium. Rosja, uważająca się za protektorkę Serbii, oraz wszystkich Słowian Południowych, ogłosiła mobilizację, a 1 sierpnia Niemcy wypowiedziały jej wojnę. Ich celem było pokonanie Francji i szybkie przerzucenie sił na wschód[2]. 10 października Niemcy zaatakowali twierdzę Dęblin, ale Rosjanie przerzucili siły na drugi brzeg[3]. 5 grudnia 1914 roku, po ciężkich walkach, Niemcy zajęli Łódź, a Rosjanie się wycofali[4]. 23 grudnia zajęli Sochaczew, a wojna nabrała charakteru pozycyjnego[5]. Rosjanie przeszli do ofensywy, jedna z armii rosyjskich poszła ze strony Wilna, druga znad Narwi[2]. 7 lutego Niemcy wygrali w bitwie nad jeziorami mazurskimi, po czym 22 lutego front ustabilizował się[6]. W maju 1915 roku po bitwie pod Gorlicami Rosjanie zostali odrzuceni z Galicji[7]. W 1915 roku wzmocnione siły gen. Hindenburga pokonały Rosjan pod Tannebergiem. Tymczasem na południu Rosjanie zajęli Galicję ze Lwowem i oblegli Przemyśl. W odpowiedzi Niemcy uderzyli na Warszawę, zajęli Łódź i Płock spychając Rosjan[2]. Od marca do września 1915 wojska niemieckie zajęły Litwę i Kurlandię[8]. 16 czerwca 1915 roku powołano na terenie Królestwa Polskiego Administrację cywilną po lewej stronie Wisły[9]. Na początku lipca 1915 roku odbyło się zebranie w którym uczestniczyli cesarz Wilhelm II, Erich Ludendorff, oraz dowódcy administracji Paula von Hidneburga, na którym ustalono ofensywę na Narwią i okrążenie Rosjan w Polsce[10]. W sierpniu Niemcy zajęli Warszawę, a już we wrześniu Dyneburg i Pińsk[2]. 18 marca 1916 roku Rosjanie podjęli ofensywę nad jeziorem Narocz, ale zostali zatrzymani przez artylerię niemiecką[11]. W 1916 roku rosyjski generał Brusiłow przeprowadził ofensywę, w której zajął Galicję[12]. We wrześniu tego samego roku Niemcy zajęli Rygę[8]. W dniach 11-17 października 1917 Niemcy pokonali rosyjski okręt Sława w operacji Albion i zajęli łotewskie wyspy Moonsudzkie (Sarema, Muhu, Hiema)[13]. 1 lipca 1917 roku przywódca rządu tymczasowego w Rosji, Kiereński, kazał Brusiłowowi, zaatakować siły austriacko-niemieckie w Galicji, który ruszył w kierunku Lwowa. Jednak w dniach 3-4 lipca ofensywa się zatrzymała, a już 7 lipca Niemcy przeszli do ofensywy, i nie napotykając większego oporu, doszli do rzeki Zbrucz na Ukrainie. Katastrofa spowodowała ostateczny upadek rządu tymczasowego w Rosji[14].
Do 3 marca 1918[]
9 lutego Niemcy podpisali w Brześciu traktat z Ukrainą, żądając od Bolszewików podpisania traktatu na ich warunkach. Ukraina w zamian za oddanie jej Chełmszczyzny, zobowiązała się do wydania im miliona ton zboża[15]. 16 lutego Taryba ogłosiła niepodległość Litwy, 23 lutego niepodległość uznały Niemcy, a 9 czerwca wprowadzono tam monarchię[16]. 18 lutego Niemcy podjęły tzw. operację Faustschlag, ofensywę na froncie białoruskim. Natarcie niemieckie nie napotkało większego oporu. Armia imperialna przestała istnieć, a Niemcy wdarły się na około 200 km w głąb Rosji. Pierwszego dnia Niemcy wdarli się do Dźwińska, sześć dni później do Pskowa[17]. Wieczorem tego samego dnia byli już w mieście Mołodeczno[18]. 19 lutego oddział polskie i białoruskie niezależnie rozbroiły Bolszewików i zajęły Mińsk[19], a już 21 lutego wojska niemieckie wkroczyły do miasta[18], a ich 10. armia zajęła Białoruś aż do Mohylewa[20]. 24 lutego Niemcy z pomocą ukraińskich kolejarzy zajęli Żytomierz. 25 lutego armia niemiecka zajęła Tallin, a do 4 lutego zajęła całą Estonię[20]. 2 marca zajęli Kijów, a 2 dni później zabezpieczyli Narwę. Armia niemiecka znajdowała się wtedy 150 km od Petersburga[17]. Pod koniec lutego 1918 roku Niemcy wkroczyli do Łotwy[21]. 3 marca 1918 w Brześciu Litewskim Imperium Rosyjskie podpisało traktat z Niemcami i ich sojusznikami.
Po traktacie[]
W wyniku traktatu Rosja ostatecznie utraciła Polskę, Finlandię, Litwę, Białoruś, Łotwę i Estonię oraz część Zakaukazia. Bałtycka Dywizja Morska zajęła w marcu Wyspy Alandzkie. Na początku 1918 roku armia niemiecka była już tak blisko Petersburga, że Lenin musiał przenieść stolicę do Moskwy[22]. Od marca do listopada II Rzesza okupowała obwód pskowski[23].
Lądowanie w Finlandii[]
3 kwietnia 1918 10-tysięczna Bałtycka Dywizja Morska wylądowała na półwyspie Hano w Finlandii. 7 kwietnia Niemcy wylądowali w mieście Loviisa, a w dniach 12-3 kwietnia zajęli Helsinki. 26 kwietnia zajęli miasto Hämeenlinna[24].
Ukraina[]
5 kwietnia 1918 roku Niemcy zajęli Charków[25]. 28 kwietnia niemiecko-austriacka armia zajęła Ługańsk, stolicę Doniecko-Krzyworoskiej RR[26]. 29 kwietnia popierający Niemcy Pawło Skoropadski dokonał zamachu stanu w URL i ogłosił powstanie Hetmanatu[27]. W maju Niemcy wkroczyli na Krym[28]. 8 maja Niemcy zdobyli Rostów na Donem[29]. Od maja do sierpnia 1918 roku położony nad Donem Raganrog był pod okupacją niemiecką. Praktycznie przez cały maj trwały walki nad miastem Batajsk[28]. 28 maja Niemcy podpisały w Poti traktat z Gruzją. Zajęły ją i spotkały się z wojskami ottomańskimi[30]. 8 czerwca Niemcy wylądowali w Poti, a 11 czerwca zajęli Tbilisi, stolicę Gruzji[20].
We wrześniu 1918 roku w Równem, Szepetówce, Kijowie i Połocku coraz częściej dochodziło starć między żołnierzami i oficerami. W Charkowie żołnierze otwarcie się buntowali przeciw rozkazom i wywieszali czerwone flagi[31][32].
Likwidacja dowództwa niemieckiego na wschodzie została potwierdzona rozejmem w Compiègne, zgodnie z którym Niemcy musieli wycofać wszystkie wojska, wypuścić jeńców i dać aliantom dostęp do tych regionów[33].
Po kapitulacji[]
Od 11 listopada trwało ożywione wycofywanie się jednostek niemieckich. Wojska Rosji Radzieckiej zajmowały kolejne ziemie. Kiedy Cesarstwo Niemieckie przestało istnieć i powstała Republika Weimarska, długi pas ziemi niemieckiej, skąd przez Prusy wschodnie żołnierze wracali do kraju, był jedyną pozostałością II Rzeszy. Niemcy cicho przywalali Armii Czerwonej na zajmowanie kolejnych miast. W październiku wojska niemieckie opuścił Krym, który zajęła armia Denikina (Białych)[34]. 14 grudnia rząd proniemiecki w Ukrainie został obalony[27]. 29 grudnia dowódca Ober-Ostu zerwał rozmowy z Polakami[35]. 16 grudnia wojska niemieckie wycofał się z Helsinek[36].
5 lutego 1919 roku Niemcy dopuścili Polaków, do przejmowania miast, mając nadzieję na wybuch konfliktu polsko-sowieckiego[35]. Ostatecznie 14 lutego 1919 wojska polskie i radzieckie spotkały się w mieście Mosty oraz Bereza Kartuska na Białorusi. Oba miasta zdobyło Wojsko Polskie. Tę datę uznaje się za początek wojny polsko-bolszewickiej[37]. 19 lutego Niemcy opuścili Białystok, na mocy umowy białostockiej. W dniach 19-20 lutego te tereny obsadzili Polacy[38]. W latach 1918-19, kiedy Niemcy rządziły jeszcze częścią Łotwy, do kraju wkroczyła Armia Czerwona, jednak wspólnie z armią łotewską, Niemcy pokonali Bolszewików. Jednak w dniach 19-23 czerwca Estończycy pokonali armię niemiecką pod miastem Kieś. Niemcy zostali zmuszeni do opuszczenia Łotwy do 5 lipca[39].
Przypisy
- ↑ Janusz Pajewski, Historia powszechna 1871-1918, s.365.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Marian Eckert, Historia Polski 1914-1939, ISBN 83-02-04044-4, s.11-7
- ↑ Czym była Bitwa Dęblińska?
- ↑ Łódź I wojna światowa
- ↑ BITWA NAD RAWKĄ I BZURĄ 1914 –15
- ↑ Janusz Pajewski: Pierwsza wojna światowa 1914-1918. Warszawa: PWN SA, 2005, s. 253-254. ISBN 83-01-14162-X.
- ↑ Michał Klimecki: Gorlice 1915. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1991, seria: Historyczne Bitwy. ISBN 83-11-07938-2.
- ↑ 8,0 8,1 Das Baltikum (Kurland , Livland , Estland , Litauen) und die Friedensverhandlungen in Brest-Litowsk 1917/18
- ↑ Cezary Berezowski: Powstanie państwa polskiego w świetle prawa narodów. Warszawa: Wydawnictwo Themis Polska, 1934.
- ↑ Jarosław Centek: Verdun 1916, ISBN 8311114978
- ↑ The Battle of Lake Naroch, 1916
- ↑ Операция русского Юго-Западного фронта летом 1916 года
- ↑ WarChron - German Operation Albion
- ↑ hasło June Offensive w: Encyclopædia Britannica
- ↑ K. Grunberg, B. Sprengel, Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005, s. 246.
- ↑ worldstatesmen
- ↑ 17,0 17,1 Evan Mawdsley: Wojna domowa w Rosji 1917-1920, str. 53-7
- ↑ 18,0 18,1 Wyzwolenie Mińska 19/20 lutego 1918 r. przez oddziały białoruskie i polskie. W: Białoruskie formacje wojskowe 1917-1923 s. 75–78
- ↑ Działalność wojskowa. W: Między nadzieją a niepokojem... s. 141–145.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 Nigel Thomas: The German Army in World War I (3): 1917-18 , str. 13
- ↑ hasło Iskolat w: Wielka Encyklopedia Sowiecka
- ↑ PETROGRAD DURING WORLD WAR I AND THE REVOLUTION (1914-1924)
- ↑ Historia Pskowa
- ↑ Upton, Anthony F. (1980b): The Finnish Revolution 1917–1918. University of Minnesota Press, Minnesota, ISBN 0-8166-0905-5.
- ↑ Richard Hall, Consumed by War: European Conflict in the 20th Century, University Press of Kentucky 2009
- ↑ Донецко Криворожская республика
- ↑ 27,0 27,1 Ukrainian National Republic
- ↑ 28,0 28,1 W. Mędrzecki, Niemiecka interwencja militarna na Ukrainie w 1918 roku, Warszawa 2000
- ↑ David Bullock: Armored Units of the Russian Civil War: Red Army.
- ↑ John Horne: A Companion to World War I
- ↑ Helmut Otto, Karl Schmiedel: Der erste Weltkrieg: militärhistorischer Abriss, str. 413, 1983
- ↑ Winfried Baumgart: Deutsche Ostpolitik 1918. Von Brest-Litowsk bis zum Ende des Ersten Weltkrieges, str. 150, 443, 1966
- ↑ treść traktatu
- ↑ Chazbijewicz S., Awdet, czyli powrót. Walka polityczna Tatarów krymskich zachowanie tożsamości narodowej i niepodległości państwa po II wojnie światowej, Olsztyn 2001.
- ↑ 35,0 35,1 Adam D. Rotfeld, Anatolij W. Torkunow (red.): Białe plamy-czarne plamy: sprawy trudne w polsko-rosyjskich stosunkach 1918-2008, ISBN 8362453001, Warszawa 2010
- ↑ Keränen Jorma, Tiainen Jorma, Ahola Matti, Ahola Veikko, Frey Stina, Lempinen Jorma, Ojanen Eero, Pääkkönen Jari, Talja Virpi & Väänänen Juha (1992): Suomen itsenäistymisen kronikka. Gummerus. ISBN 951-20-3800-5.
- ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 57. ISBN 978-83-11-11934-5.
- ↑ Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 58. ISBN 978-83-11-11934-5.
- ↑ 1919. gada 3. jūlijā, Rīgā