Helena Mniszkówna, z domu Mniszek-Tchorznicka, primo voto Chyżyńska, secundo voto Rawicz Radomyska (ur. 24 maja 1878 roku w majątku Kurczyce na Wołyniu, zm. 18 marca 1943 w Sabniach) – polska powieściopisarka i działaczka społeczna. Była autorką romansów z życia wyższych sfer takich jak np. Trędowata, Gehenna.
Życiorys[]
Urodziła się 24 maja 1878 r. w majątku ziemskim Kurczyce na Wołyniu, jej rodzicami byli Michał i Maria. Jej rodzina była zamożna; zadbała o edukację córki. Mała Helena uczyła się czterech języków obcych, miała nauczycieli malarstwa i gry na fortepianie. Jako dziecko również sporo podróżowała. Tchórznicki zabierał swoje córki, Helenę i Józefinę, na inspekcje dóbr hrabiego Męcińskiego, którego był plenipotentem. Przyszła pisarka obserwowała życie na odwiedzanych dworach i słuchała barwnych opowieści spotykanych ludzi.
Mając 19 lat, wyszła za mąż za Władysława Chyżyńskiego. Wraz z mężem przeniosła się do Platerowa na Litwę. Urodziła dwie córki. W 1903 roku, po śmierci męża, przyjechała wraz z dwiema córkami do majątku rodziców, do Sabni koło Sokołowa Podlaskiego. Wówczas poznała młodego ziemianina Adolfa Lortscha, w którym zakochała się. Adolf Lortsch stał się później pierwowzorem tytułowej postaci powieści Panicz, wydanej w 1912 r.
Helena Mniszkówna z córkami.
W 1909 r. ukazały się dwa tomy Trędowatej dzięki pomocy finansowej ojca Mniszkówny. Książka została pozytywnie zrecenzowana przez Bolesława Prusa - przyjaciela z dzieciństwa stryja Mniszkówny, który widział w młodej pisarce potencjał. Dzieło spotkało się z pozytywną opinią wśród czytelników i było bardzo dobrze sprzedawanie, jednak później przyszły krytycznie opinie.
W 1910 roku pisarka wyszła za mąż za Antoniego Rawicz Radomyskiego i wyjechała do Rogal pod Łukowem, gdzie urodziła córki-bliźniaczki. Tam też powstały kolejne powieści, ale w okolicy znana była również z działalności społecznej: zakładała ochronki, szkółki dla dziewcząt. Wkrótce przeniosła się do majątku Kuchary w Płockiem, koło Drobina, gdzie mieszkała aż do 1939 roku, kiedy została wraz z córkami wyrzucona z majątku przez Niemców. Od ośmiu lat była już po raz drugi wdową. Wróciła do Sabni, gdzie kontynuowała pisanie i gdzie pozostała aż do śmierci. Pochowana jest w miejscowości Zembrów, na rodzinnym cmentarzu Mniszek-Tchorznickich i Moniuszków.
Twórczość (wybór)[]
- Trędowata, Kraków 1909; prawdopodobnie 16 wydań do 1938 roku, ostatnie: 1937,Warszawa: M. Arct.
- Ordynat Michorowski, Kijów 1910
- Zaszumiały Pióra, Kijów 1911
- Panicz, T.1-2 Kijów 1912
- Książęta boru, Kijów 1912
- Prymicja (nowela), Kijów 1912
- Gehenna, Kijów 1914
- Czciciele szatana, Warszawa 1918
- Verte – 1912/20, 5 wydań do 1927.; Poznań, 1921
- Pluton i Persefona. Baśń fantastyczna na tle mitologicznym, Warszawa, 1919
- Pustelnik, Poznań 1919
- Prawa ludzi, Lublin 1922
- Sfinks, Warszawa 1922
- Królowa Gizella, Poznań 1925
- Dziedzictwo, Poznań 1927
- Z ziemi łez i krwi, 1927
- Kwiat magnolii, Poznań 1928
- Powojenni, Poznań 1929
- Magnesy serc, Warszawa 1930
- Słońce – wydana po raz pierwszy w 1993 roku po rekonstrukcji z rękopisu
- Smak miłości, ostatnia powieść pisarki, 1938/39 (dokończona w 1941)
Ciekawostki[]
- Była przewodniczącą Koła Ziemianek i należała do Przysposobienia Wojskowego.
- Wszystkie jej utwory zostały w 1951 roku w Polsce objęte zapisem cenzury, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.