Józef Haller von Hallenburg (ur. 13 sierpnia 1873 w Jurczycach, zm. 4 czerwca 1960 w Londyni) – polski generał broni, legionista - dowódca II Brygady, dowódca Armii Polskiej we Francji (1918-1919), dowódca Frontu Pomorskiego (1919-1920), Generalny Inspektor Armii Ochotniczej (1920) i dowódca Frontu Północnego w trakcie trwania wojny polsko-bolszewickiej, harcmistrz, przewodniczący Związku Harcerstwa Polskiego, działacz polityczny, poseł na sejm (1922-1923) z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej , minister bez teki (1939-40) w drugim rządzie Władysława Sikorskiego z ramienia Stronnictwa Pracy, minister oświaty (1940-43) w trzecim rządzie Władysława Sikorskiego (z ramienia SP), prezes Komitetu Polskiego Czerwonego Krzyża. Kawaler orderów: Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.
Życiorys[]
Młodość[]
Urodził się 13 sierpnia 1873 w majątku Jurczyce pod Krakowem w polskiej szlacheckiej rodzinie Hallerów niemieckiego pochodzenia. Był trzecim z kolei dzieckiem ziemianina i powstańca styczniowego Henryka von Hallenburga i Olgi z Treterów.
Z myślą o walce w obronie Ojczyzny, udał się do wyższej szkoły wojskowej w Hranicach, a następnie do akademii wojskowej w Wiedniu na wydział artylerii. W latach 1895-1912 służył w 11. pułku artylerii we Lwowie. W 1912 porzucił na służbę wojskową na okres dwóch lat i poświęcił się pracy kulturalno-społecznej. Jego uczestnictwo w ścisłym gronie naczelnictwa skautingu zaowocowało ideą spolszczenia ruchu i przekształcenia go w harcerstwo, które miało zachęcić młodych ludzi do walki.
I wojna światowa[]
Po wybuchu I wojny światowej był głównym organizatorem legionu wschodniego, które powstało we Lwowie przez mobilizację drużyn sokolich, bartoszowych i części drużyn strzeleckich. Pełnił też funkcję dowódcy 3. pułku piechoty legionów polskich. W lipcu 1916 został dowódcą 2. Brygady Legionów Polskich. Dwa lata później, protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego wraz z oddziałami, którymi dowodził, przebił się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i połączył się z polskimi formacjami, które znajdowały się w Rosji. Po tym fakcie dowodził 5. dywizją strzelców, zaś później całym II Korpusem. Po bitwie kaniowskiej, w której stracił dużo wojska, przedostał się do Kijowa i do Moskwy, gdzie stanął na czele PKW. W 1918 po przedostaniu się do Francji, na polecenie Komitetu Narodowego miał za zadanie zorganizować armię polską. Rok później wrócił do Polski z blisko stu tysięczną armią, która weszła w skład sił zbrojnych odrodzonej Rzeczypospolitej. Jego armia została skierowana na front polsko-ukraiński. W czerwcu tego samego roku został dowódcą sił, które osłaniały południową Polskę przed ewentualnym zagrożeniem ze strony Niemiec W 1920 symbolicznie objął posiadanie nad Pomorzem rzucając pierścień w wodę Morza Bałtyckiego. W tym samym roku przyjął funkcję generalnego inspektora Armii Ochotniczej oraz został członkiem Rady Ochrony Państwa. W latach 1922-1923 był przedstawicielem chrześcijańskiej demokracji w Sejmie. W grudniu 1922 ostro krytykował prezydenta-elekta Gabriela Narutowicza. Po zamachu majowym został zwolniony ze służby wojskowej i przeniesiony w stan spoczynku. W 1933 wyruszył do Stanów Zjednoczonych, ponieważ miał za zadanie pomóc weteranom i inwalidom polskiej armii. W 1936 wraz z Władysław Sikorskim i Ignacym Paderewskim zorganizował Front Morges, sojusz stronnictw centrowych mający być w opozycji do sanacji.
II wojna światowa[]
Po wybuchu II wojny światowej przez Rumunię przedostał się do Francji. Oddał się do dyspozycji tworzącego się rządu gen. Władysława Sikorskiego. Wszedł w jego skład jako minister. W latach 1939-1940 był ministrem bez teki, w latach 1940-1943 ministrem oświaty. Drugi raz udał się do Ameryki, by zelektryzować Polonię amerykańską do nowej walki o ocalenie Ojczyzny. Po demobilizacji zamieszkał na stałe w Londynie.
Śmierć[]
Umarł jako wygnaniec, 4 czerwca 1960. Jego prochy wróciły 23 kwietnia 1993 do Polski i po dziś dzień spoczywają na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Odznaczenia[]
- Order Orła Białego
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
- Signum Laudis
- Order Żelaznej Korony (Austro-Węgry)
- Krzyż Żelazny II Klasy
- Krzyż Wolności (Estonia)
- Wielki Oficer Legii Honorowej (Francja)
- Krzyż Wojenny (Francja)
- Wielki Oficer Orderu Korony Włoch
- Allied Victory Medal
- Krzyż Wielki Orderu św. Sawy
W kulturze[]
- Obraz Wojciecha Kossaka Zaślubiny Polski z Bałtykiem.
- W filmie Jerzego Kawalerowicza pt. Śmierć prezydenta w rolę gen. Hallera wcielił się Edmund Fetting. Generał został tam przedstawiony jako przeciwnik prezydenta Narutowicza.
- W serialu Sława i chwała w reżyserii Kazimierza Kutza został zagrany przez Henryka Sobiecharta.
- W filmie 1920 Bitwa warszawska w reżyserii Jerzego Hoffmana został zagrany przez Jacka Poniedziałka.