Katarzyna II Wielka (ros. Екатерина II Алексеевна), ur. jako Zofia Fryderyka Augusta von Anhalt (niem. Sophie Friederike Auguste von Anhalt-Zerbst), (ur. 2 maja 1729 w Szczecinie, zm. 17 listopada 1796 w Petersburgu) – księżniczka anhalcka, żona wielkiego księcia, później cesarza rosyjskiego Piotra III, a po dokonaniu zamachu stanu samodzielna cesarzowa Rosji w latach 1762-1796. Podziwiana przez zachodnich filozofów za mądrość, umiłowanie wiedzy i sprzyjanie oświeceniu, nazywana przez nich „Semiramidą Północy”, przedstawicielka absolutyzmu oświeconego, w rzeczywistości rządziła niezwykle twardą ręką. Zezwoliła szlachcie na handel chłopami i zsyłanie buntowników na Syberię, krwawo stłumiła bunty kozackie i chłopskie. Uczestniczyła w rozbiorach Polski.
Historia[]
Młodość[]
Urodziła się 2 maja 1729 roku w Szczecinie jako córka księcia Christiana Augusta von Anhalt-Zerbst z dynastii askańskiej i Joanny Elżbiety z dynastii holsztyńskiej. Na chrzcie otrzymała imiona Zofia Fryderyka Augusta. W 1745 roku w Petersburgu przeszła na prawosławie, zmieniła imię na Katarzyna i poślubiła księcia holsztyńskiego Piotra Ulryka, późniejszego cara rosyjskiego Piotra III.
W czerwcu 1755 roku ambasador brytyjski w Petersburgu, Charles Hanbury Williams, przedstawił jej swojego osobistego sekretarza, 23-letniego Stanisława Poniatowskiego, późniejszego króla Polski, z którym w grudniu tego samego roku nawiązała niebezpieczny romans. Owocem tego romansu była córka Anna Piotrowna. Po półrocznych rządach Piotra III, ona i jej zwolennicy (wojsko zbuntowane przeciw carowi ze względu na wcielanie przez niego do armii wzorów z armii pruskiej), dokonali zamachu stanu. Piotr III zginął zamordowany, a Katarzyna 9 lipca 1762 roku objęła władzę w Rosji.
Władczyni Rosji[]
Katarzyna II potwierdziła sojusz z Prusami, co było swoistą kontynuacją zapoczątkowanej przez Piotra I polityki "systemu północnego". Dodatkowo potwierdziła dekret Piotra I o uprawnieniach dla szlachty, czym zyskała sobie jej uznanie. W ciągu swego długiego panowania uczyniła bardzo wiele, zarówno w dziedzinie stosunków zagranicznych, jak i wewnętrznych, dla wzmocnienia potęgi państwa, władzy centralnej i absolutyzmu panującego. W okresie jej rządów terytorium Rosji znacznie się powiększyło, a ludność z 20 wzrosła do około 35 milionów. Wprowadziła w Rosji uprawę ziemniaków (zwanych tam wówczas "ziemnymi jabłkami").
Katarzyna II była bardzo aktywna w sprawach polskich. Po śmierci w 1763 r. króla polskiego Augusta III jego następcą przy poparciu wojsk rosyjskich został stolnik wielki litewski Stanisław August Poniatowski, były faworyt Katarzyny II. Jego koronacja odbyła się 25 listopada 1764 r., w dniu imienin protektorki.
Rosyjskie walki z konfederatami barskimi wykorzystała Turcja i 25 września 1768 r. wypowiedziała wojnę Rosji. Katarzyna II zaproponowała wówczas Stanisławowi Poniatowskiemu przystąpienie Rzeczypospolitej do wojny z Turcją i gotowa była oddać pod jego naczelne dowództwo również wojska rosyjskie. Obie propozycje król Polski odrzucił. Wojna rosyjsko-turecka rozwijała się niepomyślnie dla Turcji. Trwała do 1774 roku i zakończyła się korzystnie dla Rosji.
Z kolei zaangażowanie Rosji w wojnie z Turcją postanowił wykorzystać król pruski Fryderyk II Wielki dla zajęcia Prus Królewskich, oddzielających Brandenburgię od Prus Książęcych. Zaproponował więc rozbiór Rzeczypospolitej pomiędzy Prusy, Rosję i Austrię. Po dłuższym wahaniu Katarzyna II, która była raczej zainteresowana w utrzymaniu w całości Rzeczypospolitej, jako swego protektoratu, uległa namowom i zgodziła się na rozbiór Polski. Decyzja o rozbiorze Polski zapadła w Petersburgu już połowie 1771 roku, jednak ambasador rosyjski Kaspar von Saldern miał polecone trzymanie Polaków w nieświadomości. Podpisanie traktatów rozbiorowych nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 roku. Rosja zajęła tereny wokół Połocka, Witebska, Mohylewa i Orszy, utrzymując nadal swój protektorat nad resztą Rzeczypospolitej.
Po zawarciu ostatecznego pokoju z Turcją w 1792 roku, Katarzyna II mogła spokojnie zwrócić wzrok na zachód od imperium. W sąsiedniej Rzeczypospolitej Sejm Wielki w Warszawie uchwalił w 1791 roku nową konstytucję ustrojową. W Polsce od roku 1780 nie było wojsk rosyjskich, znajdowała się ona wprawdzie pod politycznym protektoratem Rosji, lecz w zasadzie rządziła się sama. Zmiana ustroju w Polsce, na wzór haseł rewolucji francuskiej oraz zapowiedź przekazania tronu, po śmierci Stanisława Poniatowskiego, elektorowi saskiemu Fryderykowi - wnukowi Augusta III, były dla Katarzyny II nie do przyjęcia. Toteż wsparła z całą mocą i wojskiem konfederację targowicką, zawiązaną w maju 1792 roku przez polskich magnatów w celu obalenia Konstytucji 3 Maja i króla Stanisława Poniatowskiego.
Rozpoczęła się wojna rosyjsko-polska. Polskie wojska królewskie nie miały szans w walkach z przeważającymi siłami rosyjskimi, które okupowały wnet większą część kraju, wraz z Warszawą, a województwo poznańskie zajęte zostało przez Prusy. Władzę w kraju przejęli konfederaci. Ich zwierzchnictwo nie trwało jednak długo, gdyż na wniosek króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II w kwietniu 1793 roku przeprowadzony został II rozbiór Rzeczypospolitej pomiędzy Rosję i Prusy. Rosji przypadły rozległe tereny na wschód od Pińska, Niemna i Zbrucza.
Przeciwko tym decyzjom rozbiorowym wybuchło w Polsce w marcu 1794 roku powstanie, kierowane przez gen. Tadeusza Kościuszkę, które przerodziło się w wojnę z rozproszonymi wojskami rosyjskimi i pruskimi. Ostatecznie powstanie kościuszkowskie zostało stłumione, a w 1795 r. dokonany został całkowity III rozbiór Polski pomiędzy Rosję, Prusy i Austrię. Rosji przypadły Litwa, Grodzieńszczyzna i zachodnia część Wołynia.
W trakcie przygotowań do wystąpienia zbrojnego przeciw rewolucji francuskiej, 17 listopada 1796 roku, cesarzowa Rosji Katarzyna II zmarła w Carskim Siole w pobliżu Petersburga, przeżywszy 67 lat. Następcą Katarzyny został jej syn Paweł I (1754-1801).
Ciekawostki[]
- Katarzyna II znana była z niezwykle rozpustnego życia. Jej kochankowie byli często znacznie od niej młodsi. Obdarzała ich potem wysokimi stanowiskami.
- Wokół okoliczności śmierci carycy Katarzyny narosło wiele legend. Według jednej z nich, wspomnianej przez Wacława Gąsiorowskiego i Waldemara Łysiaka, zginęła w toalecie, siadając na sedesie, w którym zamontowany był sprężynowy bagnet. Najprawdopodobniej jednak rzeczywistą przyczyną śmierci był wylew krwi do mózgu przy jednoczesnym pęknięciu woreczka żółciowego.