Kazimierz III Wielki (ur. 30 kwietnia 1310 w Kowalu, zm. 5 listopada 1370 w Krakowie) − król Polski od 1333 do 1370 roku, syn Władysława I Łokietka i Jadwigi. Mówi się o nim, że "zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną".
Kazimierz Wielki jest jednym z najwybitniejszych królów polskich, jednocześnie ostatnim z rodu Piastów. Wybudował liczne zamki, rozbudował wiele miast, ustanowił wiele nowych praw. Miał cztery żony, z pierwszego małżeństwa przyszły na świat Elżbieta i Kunegunda, z czwartego Anna, Kunegunda i Jadwiga - żadnego syna. Jedyną dwójką synów Kazimierza były dzieci nie ślubne - Niemierza i Jan, ale bękarty nie miały prawa do tronu.
Życie[]
Kazimierz jako królewicz brał udział w Bitwie pod Płowcami 27 września 1331 roku. W marcu 1333 zmarł jego ojciec, Władysław. Kazimierz koronowany został na króla od razu na początku panowania, czyli 25 kwietnia 1333. Na początku swoich rządów Kazimierz rządził tylko Małopolską i Wielkopolską. Kujawy zostały zajęte pod koniec życia Łokietka przez Krzyżaków - a ich piastowscy książęta objęli urzędy w ziemi łęczyckiej i sieradzkiej.
Na początku swoich rządów wysłał swoich pełnomocników do króla czeskiego, Jana Luksemburskiego. Jan zrezygnował z tytułu królów Polski w zamian za uznanie złożenie mu hołdu lennego przez książąt śląskich i płockiego. W listopadzie 1335 doszło do arbitrażu w sprawie Pomorza z udziałem Jana i Karola Roberta, króla Węgier. Podjęli oni decyzję, że Krzyżacy mają oddać Kujawy, zakonnicy jednak za bardzo się tym nie przejęli. Kazimierz wiedział, że nie może jednocześnie ubiegać się o odzyskanie Śląska i Pomorza. Uznał, że to drugie jest ważniejsze i wystąpił do papieża o wytoczenie Krzyżakom procesu. Tymczasem w 1339 roku uznał prawa Jana do jego lenników - książąt śląskich i płockiego. W 1339 roku sąd papieski w Warszawie osądził, że Polska ma prawa do Pomorza i odszkodowania, ale było to zwycięstwo tylko moralne. Na zjazdach wyszehradzkich Kazimierz III potwierdził prawa Andegawenów do korony polskiej w razie bezpotomnej śmierci. W 1339 roku zmarł Przemysł, książę sieradzki, jego dzielnica została włączona do Korony.
Niestety nie udało się odzyskać ani Śląska ani Pomorza, Mazowsza także nie było w Polsce, do zjednoczenia kraju do poziomu życia Krzywoustego było jeszcze daleko. Ale Kazimierzowi otworzyła się zupełnie inna szansa. W 1340 roku zmarł bezdzietnie Bolesław Jerzy Trojdenowic. Dwa lata wcześniej zawarł on z Kazimierzem układ dynastyczny. Gdy więc, Bolesław został otruty przez bojarów, Kazimierz wyruszył do Halicza. Zajął Lwów oraz całe księstwo halickie. Jednak o ziemię ruskie starali się też Litwini, rozpoczęła się wojna polsko-litewska o Halicz. W 1341 r. Kazimierz pokonał siły tatarsko-ruskie w bitwie nad Wisłą i pod Lublinem. Co ciekawe z Litwinami walczyli też Krzyżacy, czyli zakonnicy stali w tej wojnie po stronie Kazimierza. To skłoniło króla do podjęcia rozmów z północnymi sąsiadami.
W 1343 roku doszło do podpisania wieczystego pokoju kaliskiego z Krzyżakami. Polska odzyskiwała Kujawy i ziemię dobrzyńską. Pomorze dostawali Krzyżacy jako polska "jałmużna", a Kazimierz miał przestać używać tytułu "pana Pomorza". Krzyżacy zobowiązali się udzielać symbolicznego czynszu oraz pomocy wojskowej. Mimo, że Kazimierz nadal używał tytułu księcia pomorskiego, a Krzyżacy czynszu nie płacili pokój okazał się trwały - przetrwał aż do 1409 roku. Dodatkowo w 1343 roku zdobył od Piastów żagańskich Wschowę w zbrojnej wyprawie przeciwko nim.
W 1345 roku najpierw Piastowie żagański spróbowali zdobyć Wschowę, ale nie udało im się. W zamian Kazimierz odwdzięczył się wyprawą na księstwo opawskie. W sierpniu Czesi najechali na Małopolskę - Kraków się obronił. Rozpoczęła się krótka wojna polsko-czeska o Śląsk. W 1345 roku Polacy wygrali w bitwach pod Pogonią i Lelowem. 6 września 1345 podpisano rozejm w Pyzdrach. W 1348 roku odbył się polski najazd na księstwo wrocławskie. 22 listopada zawarto pokój namysłowski.
W 1350 roku wojska litewskie zajęły Wołyń, lecz zostały rozbite później w bitwie pod Żukowem. W 1350 roku Ludwik Węgierski zrzekł się Rusi Halickiej na rzecz Kazimierza, w maju został podpisany układ sojuszniczy z królem Danii, Waldemarem. W 1351 roku nastąpiło udaremnienie prób oderwania biskupstwa wrocławskiego od arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Ludwik Węgierski zmusił Litwinów do kapitulacji we wspólnej wyprawie polsko-węgierskiej. W 1351 roku zmarł Bolesław II płocki, a Kazimierz nie ważąc na to, że było to lenno czeskie przyłączył Płock do Korony. Natomiast pozostałe części Mazowsza, którymi władali Kazimierz I i Siemowit III zostały lennami Kazimierza. Na przełomie 1351 a 1352 roku zmarł Władysław Garbaty, a ziemia dobrzyńska trafiła do Korony.
W 1352 roku nastąpiła kolejna już wyprawa polsko-węgierska na Litwę. Kazimierz wyzdrowiał z choroby, która była na tyle poważna, że spodziewano się, że umrze. Na szczęście żył jeszcze prawie 20 lat. W 1352 zawarto rozejm polsko-litewski, który okazał się nietrwały. W 1353 roku Litwa ograbiła Halicz. Polska zachowywała Ruś Halicką, ale Ruś Włodzimierska należała do Litwy. W 1355 roku Kazimierz z pomocą Węgrów oraz Tatarów zdobył Ruś Włodzimierską. Układ z 1356 zagwarantował Kazimierzowi dużą część Rusi Włodzimierskiej, po ostatniej wyprawie zbrojnej, w 1366 roku opanował prawie całe ziemię ruskie. W latach 1358/59 utworzono biskupstwo lwowskie, chełmińskie i włodzimierskie. W 1359 roku zdobyła się nieudana wyprawa na Mołdawię.
W 1364 roku Kazimierz założył Akademię Krakowską. W tym samym roku także podpisał z Ludwikiem układ o dziedziczenie zamykający możliwość objęcia rządów przez Piastów w linii żeńskiej. W 1364 roku odbyła się też uczta u Wierzynka, czyli krakowski zjazd monarchów. Odbył się, kiedy Kazimierza wybrano na arbitra sporu między Karolem IV, cesarzem niemieckim i królem Czech a Ludwikiem, królem Węgier. Do Krakowa przybył też Piotr, król Cypru oraz Zygmunt, król Węgier. Uczta podobno zrobiła duże wrażenie, a skończyła się zawarciem pokoju między władcami.
W 1365 roku zhołdowano na rzecz Polski Santok i Drezdenko.
Kazimierz zmarł 5 listopadzie 1370 roku. Nie pozostawił po sobie dziedzica, adoptowany przez niego Kaźko Słupski został obdarzony w testamencie Kujawami i centrum.
Reformy gospodarcze i budownicze[]
- Król Kazimierz dbał o rozwój miast. Największe z nich, a więc Kraków, Poznań, Nowy Sącz, a potem też Lwów otrzymywały od króla przywileje pozwalające z większa skutecznością prowadzić handel
- Podczas swojego panowania Kazimierz wybudował kilkadziesiąt zamków, a liczne miasta otoczył murami. Od czasów Kazimierza polskie wojsko składało się z chorągwi ziemskich, które składały się z każdego pana na prawie rycerza, który musiał stawić się na rozkaz króla oraz rodowych - kilka najpotężniejszych polskich rodów mogło wystawiać własne oddziały, służyli w nich współrodowcy i klienci swoich panów.
- statuty praw wydane odrębnie dla Małopolski i Wielkopolski zawierały prawo - Kazimierz nie mógł wprowadzić jednego zbioru praw na całą Polskę, bo różnice kulturowe po rozbiciu dzielnicowym były znaczne
- Kazimierz był twórca Sądu Wyższego Prawa Niemieckiego dla miast ulokowanych na prawie magdeburskim
- wprowadzenie jednolitej monety - grosza krakowskiego
Mapa[]
Źródła[]
- Kazimierz III Wielki, tom 22 kolekcji Władcy Polski, Hachette
- Kazimierz III Wielki - Poczet.com