Kazimierz IV Jagiellończyk (ur. 30 listopada 1427 w Krakowie, zm. 7 czerwca 1492 w Grodnie) − syn Władysława II Jagiełły i Zofii Holszańskiej. Król Polski w latach 1447-1492.
Kazimierz IV jest oceniany jako władca wybitny. Odzyskał Pomorze Gdańskie po wygranej wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami, był ojcem aż czterech królów i arcybiskupa gnieźnieńskiego.
Kalendarium życia[]
- 30 XI 1427 - narodziny. Możliwe, że Kazimierz nie był biologicznym synem Jagiełły - król był dużo starszy, miał wtedy 70 laty (o 48 więcej od żony), Zofia została posądzona przez Witolda o zdradę, a rycerze, którzy podobno romansowali z królową aresztowani. Zofia jednak złożyła gwarancję niewinności u Zbigniewa Oleśnickiego, cała sprawa ucichła, a Kazimierz został uznany pełnoprawnym synem Władysława.
- 1434 - po śmierci Jagiełły na tron wyniesiono Władysława III Warneńczyka
- 1437 - śmierć Zygmunta Luksemburskiego; husyci proponują tron czeski Kazimierzowi, wyprzedzony został jednak przez koronowanego w 1438 r. Albrechta Habsburga, który był przeciwnikiem husytyzmu podobnie jak bardzo wpływowy polski duchowny Zbigniew Oleśnicki, który od początku był przeciwny Kazimierzowi
- 1440 - koronowanie Władysława na króla Węgier po śmierci Albrechta
- 1440 - zamordowanie Zygmunta Kiejstutowicza; do namiestnictwa na Litwie wysłany zostaje Kazimierz. Jednak Litwini chcieli niezależności i 29 czerwca 1440 ogłosili Kazimierza wielkim księciem. Władca miał tylko 13 lat. Wkrótce oddalił przydanych mu przez Oleśnickiego i matkę, Zofię doradców. Królewicz był w pełni niezależny od swojego brata, Władysława.
Rządy na Litwie mimo młodego wieku trzeba oceniać pozytywnie. Kazimierz uspokoił sytuacje w wielkim księstwie, wygnał zabójcę Zygmunta i jego syna, Michała. Aspirację Świdrygiełły do tronu wielkoksiążęcego odroczył oddaniem mu bogatego Wołynia. W 1447 r. oddalił od władzy potężnego Jana Gasztołda.
- 10 XI 1444 - śmierć brata, Władysława w bitwie pod Warną.
- 23 IV 1445 - postanowienie o objęciu rządów Kazimierza, ale wtedy gdy będą dokładniejsze informacje z Węgier na zjeździe w Sieradzu
- 25 VIII 1445 - Kazimierz na zjeździe w Piotrkowie mówi, że boleje nad stratą brata i zanim nie przekona się, że naprawdę umarł nie obejmie nawet rządów tymczasowych. Kazimierz zamierzał utrzymać pełną władzę nad Litwą, nie myślał o dalszych przywilejach dla szlachty. Kazimierz nie chciał dać szlachcie możliwości wyboru innego władcy, ani objąć tronu na warunkach możnych. W końcu dotarto do kompromisu. Władca może przemieszczać się po obu krajach jeśli zatwierdzi przywileje wydane przez ojca.
- 24 czerwca 1447 - koronacja Kazimierza na króla Polski, król odmówił możnym zatwierdzenia przywilejów Jagiełły, chciał wzmocnić władzę królewską oraz odsunąć od władzy Zbigniewa Oleśnickiego.
- grudzień 1449 - świeżo upieczony kardynał Oleśnicki zgłosił pretensje do pierwszego miejsca w radzie na rzecz prymasa, arcybiskupa gnieźnieńskiego, Kazimierz jednak kazał oddalić się obu hierarchom i udaremnił chęci Zbigniewa. Oleśnicki próbował przywrócić władzę Michała Zygmuntowicza na Litwie - syn Zygmunta zmarł jednak na przełomie 1451 i 1452 r.
- 24 VI 1453 - zjazd w Piotrkowie i potwierdzenie przywilejów szlacheckim, stało się to także dlatego, że Prusacy przybyli do Kazimierz z propozycją wypowiedzenia posłuszeństwa Krzyżakom, w zbliżającej się wojnie Kazimierz musiał mieć poparcie szlachty
- 5 XII 1453 - akt cesarski potępiający Związek Pruski, założony w 1440 r.
- 1454
- luty - Związek Pruski wypowiedział posłuszeństwo wielkiemu mistrzowi Ludwigowi von Erlichshausenowi. Powstanie rozpoczęły wystąpienia mieszczan w Toruniu i Gdańsku. Jan Bażyński wskazywał na nadużycia zakonu wobec Prusów.
- 6 III - akt inkorporacji Prus do Polski wydany przez Kazimierza, początek wojny trzynastoletniej.
- maj - uroczyste przyjęcie i oddanie hołdu w Toruniu i Elblągu
- 18 IX - bitwa pod Chojnicami i klęska wojsk polskich - Krzyżacy, którzy wydawałoby się, że potęgą już nie są byli w końcu zakonem - zwerbowali posiłki w Niemczech, przed bitwą szantażowany przez szlachtę, która groziła odstąpieniem od bitwy potwierdził przywilej cerekwicki, papież i cesarz nadal byli za zakonem, na Kazimierza i Związek Pruski rzucona została nawet klątwa
- 1457 - zebranie sumy 436 tys. złotych za oddanie 21 miast i twierdz w ręce polskie przez zaciężnych; problemy finansowe miały też miasta pruskie, którzy obłożyli podatkami swoich obywateli; wielki mistrz Ludwik musiał uciekać z Malborka, z powodu, że zakon zalegał z wypłaty żołdu - Kazimierz przejął zamek właściwie wykupując go.
- 1461 - rozbicie armii krzyżackiej w bitwie po Świecinem, kapitulacje kolejnych twierdz
- 28 IX 1466 - kapitulacja Chojnic i Stargardu Gdańskiego, koniec wojny, zwycięstwo Polski.
- 19 X 1466 - II pokój toruński, wielki mistrz został lennikiem Kazimierza, a Pomorze Gdańskie w rękach polskich.
Sprawy z Rusią w tym samym momencie
- 1456 - władza opozycyjna z Gasztołdem na czele domagała się zerwania unii.
- 1460 - król nie dopuścił do wyprawy litewskiej na Podole, próbował prośbą i groźbą zjednywać sobie litewskich poddanych.
- 1461 - warunek Litwinów: albo król na stałe zamieszka na Litwie, albo ma oddać kraj pod zarząd Semenowi Olelkowiczowi. Mogło chodzić
- 1463/64 - uspokojenie Litwinów podczas pobytu w Grodnie
W tym czasie problemem dla Litwinów była Moskwa, Iwan III Srogi w 1471 r. podbił Nowogród Wielki, Wielkie Księstwo Litewskie było wtedy gigantyczne: granica przebiegała daleko w dzisiejszej Rosji. W 1480 r. Moskwa odrzuciła litewskie prawa do Wielkich Łuków i Rżewa, szykowano się go wyprawy zbrojnej; nie doszło do niej jednak przez spisek, który o mało nie zakończył się tragicznie. Na czele spisku stał Michał Olelkowicz, któremu król odmówił nominacji na stopień wojewody kijowskiego, Iwan Holszański i Fedor Gliński. Prawda wyszła przypadkiem - tapicer odkrył broń w ścianie i podsłuchał spiskowców. Holszańskiego i Olelkowicza ścięto, a Gliński zbiegł do Moskwy.
- 1482 - Tatarzy najechali i splądrowali Kijów, Litwini przeprowadzili wyprawę odwetową, odbudowali miasto, ale nie zadali Tatarom większych strat. Największym sojusznikiem Tatarów była Turcja.
- 1485 - atak Turków na Hospodarstwo Mołdawskie, które było lennikiem Polski. Turcy wycofali się, kiedy dostali informacje o nadciągającej armii polskiej.
- 1486 - Tatarom nadwołżańskim klęskę zadał królewicz Jan I Olbracht
- 1487 - brak było środków na wyprawę na Turków, zresztą kosztowałoby to liczne sojusze, a więc Kazimierz wysłał swojego najlepszego dyplomatę - Kallimaha do Stambułu
- 1489 - pokój polsko-turecko-mołdawski, nie spełniał jednak oczekiwań Polski i Mołdawii - nie zostały zwrócone zajęte wcześniej Killa i Białogród. Stefan, hospodar mołdawski głośno demonstrował niezadowolenie grabiąc pogranicze polsko-mołdawskie.
- styczeń 1491 - Bitwa pod Horyniem, wielkie zwycięstwo wojsk polskich na Tatarami nadwołżańskimi, podobno z 9 tys. Tatarów po bitwie zostało 50.
- 6 VI 1492 - śmierć
Konflikty z Kościołem i Prusakami[]
Kazimierz miał też drobne kłopoty z Kościołem. W 1460 roku zmarł biskup krakowski, a na nowego pod nieobecność króla nowym biskupem został kandydat papieski, Jakub z Sienna. Król nie uznał wyboru, obejmował restrykcjami kapitułę krakowską, w 1463 r. zmusił biskupa to rezygnacji, później wynagrodził to Jakubowi czyniąc go biskupem płockim. Prusacy bardzo chcieli niezależności, a Kazimierz dążył do jak największego podporządkowania. W 1467 roku zmarł biskup warmiński, a na nowego mianowano Mikołaja Tungena. Rozpoczęła się wojna trwająca z przerwami 10 lat. Biskupa warmińskiego popierał król Węgier i wielki mistrz krzyżacki. Skończyło się tym, że w 1479 r. Tungen objął stanowisko, ale złożył uroczysty hołd Kazimierzowi. Później podobny dostał od wielkiego mistrza, Marcina Truchsessa.
W 1467 roku król zniósł urząd gubernatora Prus, zastąpił to stanowiskiem starosty generalnego próbując zmniejszyć niezależność tamtych terenów. Powołany na to miejsce, Tęczyński także popadał w konflikty z Prusami.
Rodzina[]
- Żona - Elżbieta Rakuszanka, córka Albrechta I Habsburga
- Dzieci:
Elżbieta dała Kazimierzowi bardzo liczne potomstwo - m.in. czterech królów, świętego i arcybiskupa.
- Władysław II Jagiellończyk (1456-1516) - król Czech i Węgier
- Jadwiga Jagiellonka (1457-1502)
- Święty Kazimierz (1458-1484)
- Jan I Olbracht (1459-1501), król Polski
- Aleksander Jagiellończyk (1461-1506), król Polski, wielki książę litewski
- Zofia Jagiellonka (1464-1512)
- Elżbieta Jagiellonka (1465-1466)
- Zygmunt I Stary (1467-1548), król Polski, wielki książę litewski
- Fryderyk Jagiellończyk (1468-1503), arcybiskup gnieźnieński, biskup krakowski
- Elżbieta Jagiellonka (1472-po 1480)
- Anna Jagiellonka (1476-1503)
- Barbara Jagiellonka (1478-1534)
- Elżbieta Jagiellonka (1482-1517)
Źródła[]
- Kazimierz Jagiellończyk, tom 27 kolekcji Władcy Polski, Hachette