Konfederacja barska − zbrojny związek szlachty zawiązany 29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowana przeciwko Rosji i królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.
Przyczyny[]
Plany reform, które chciał przeprowadzić w Rzeczpospolitej Stanisław August Poniatowski, zaniepokoiły Rosję. Dlatego na sejmie w 1766 rosyjski ambasador Nikołaj Repnin zażądał równouprawnienia dla innowierców, nazywanych dysydentami. Swoje prawa polityczne utracili oni pod koniec XVII i na początku XVIII wieku. Ich przywrócenie umożliwiłoby wejście innowierców do sejmu i senatu, co z kolei wzmocniłoby stronnictwo prorosyjskie. Król był gotów zgodzić się na te żądania, ale najpierw chciał doprowadzić do likwidacji liberum veto.
Wówczas Rosja zdecydowała się wykorzystać do zamierzonych celów swoje wojska stacjonujące na terytorium Rzeczpospolitej. W 1767 dysydenci, korzystając z osłony tych oddziałów, a także poparcia ambasadora Rosji, zawiązali dwie konfederacje - w Słucku i w Toruniu. Ich uczestnicy domagali się przywrócenie prawosławnym i protestantom takich samych praw, jakie przysługiwały katolikom. Wydarzenia te doprowadziły do zorganizowania przez szlachtę katolicką konfederacji w Radomiu, którą poparł również ambasador Repnin. Oficjalnie jej celami miały być obrona praw katolików oraz sprzeciw wobec absolutystycznych rządów króla. Na miejscu okazało się jednak, że zjazd zwołano z zamiarem zapewnienia równouprawnienia dysydentom. Wkrótce, aby zatwierdzić plany Repnina, w Warszawie odbył się sejm, któremu sprzeciwiali się posłowie i senatorowie. Chcąc złamać ich opór, rosyjski ambasador kazał aresztować i zesłać w głąb Rosji biskupów Kajetana Sołtyka i Józefa Andrzeja Załuskiego, a także hetmana Wacława Rzewuskiego oraz jego syna. Zastraszeni posłowie w 1768 roku ulegli Repninowi i zgodzili się na równouprawnienie innowierców. Ponadto na sejmie uchwalono prawa kardynalne, które obejmowały podstawowe zasady ustroju Rzeczpospolitej, tj. wolną elekcję, liberum veto i przywilej wypowiadania posłuszeństwa królowi przez szlachtę.
Zawiązanie konfederacji[]
Działania Repnina i polityka Stanisława Augusta Poniatowskiego wzbudziły powszechny opór szlachty, która zawiązała nową konfederację w miasteczku Bar na Podolu. Do przywódców zgromadzenia należeli m.in. Józef Pułaski i Michał Hieronim Krasiński, którzy ogłosili akt W obronie wiary i ojczyzny. Była ona wymierzona przeciwko ingerencji rosyjskiej w sprawy polskie, przeciw równouprawnieniu dysydentów oraz reformatorskim planom króla. Ruch ogarnął nie tylko masy szlachty, ale i przedstawicieli niższych warstw społeczeństwa. Także niektóre oddziały wojsk koronnych przeszły na stronę konfederatów. Liczyli oni na zaangażowanie rosyjskie w wojnie z Turcją oraz pomoc Francji. Rozpoczęła się kilkuletnia ciężka wojna domowa. Jednocześnie w 1768 wybuchło powstanie ludności ukraińskiej przeciwko panowaniu szlachty (tzw. koliszczyzna). Zostało ono krwawo stłumione przez wojska polskie i rosyjskie. Wojna rosyjsko-turecka przybrała obrót niekorzystny dla Turcji. Francja zaniepokojona rozwojem wydarzeń wsparła konfederatów. Odnieśli oni pewne sukcesy militarne (np. obrona Częstochowy), ale nie byli w stanie pokonać Rosji. Jednocześnie niektóre działania, w szczególności próby porwania Stanisława Augusta Poniatowskiego wzbudziły niechęć dworów europejskich. Konfederacja ostatecznie upadła w 1772, a jej przywódcy wyjechali z kraju lub zostali zesłani na Syberię.
Skutki[]
W walkach po stronie konfederatów udział wzięło do 100 tysięcy ludzi. Stoczono około 500 potyczek. Straty poniesione w konfederacji barskiej król Stanisław August Poniatowski w mowie sejmowej z 29 sierpnia 1776 roku ocenił na 60 tysięcy. Po jej upadku na Sybir zesłano według szacunków samego posła rosyjskiego Nikołaja Repnina ponad 14 tys. konfederatów, resztę przymusowo wcielono do armii rosyjskiej.
Ciekawostki[]
- Przez niektórych historyków konfederacja barska jest uznawana z pierwsze polskie powstanie narodowe.