
Konstytucja 3 maja – konstytucja Rzeczpospolitej Obojga Narodów, powszechnie uznawana za pierwszą w Europie i drugą na świecie po konstytucji Stanów Zjednoczonych[1]. Uchwalona została 3 maja 1791 roku w Warszawie.
Było to wielkie wydarzenie, które dało nadzieję na odbudowę słabego wówczas państwa.
Dzień 3 maja jest aktualnie świętem narodowym w Polsce, od którego ważniejszym jest jedynie 11 listopada, dzień odzyskania przez Polskę niepodległości.
Konstytucja została uchwalona po obradach sejmu wielkiego (1788-1792). Głównym autorem tekstu Konstytucji 3 maja był król Stanisław August Poniatowski, istotny wkład w jej spisanie mieli też: Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Stanisław Małachowski oraz sekretarz królewski Scipione Piattoli.
Uwarunkowanie[]
Rzeczpospolita[]

Jan Matejko, Konstytucja 3 Maja 1791 roku, 1891
Państwo Korony oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego było osłabione wewnętrznie. Uprzywilejowanie szlachty nie dawało możliwości manewru politycznego i przeprowadzenia reform przez królów. Zdecydowana większość posiadaczy ziemskich była również przeciwko uchwałom zmniejszających ich władzę i przywileje.
Rzeczpospolita była również wyczerpana częstymi wojnami toczonymi w przeszłości, przez m.in. wojny z Szwecją, wojny z Rosją czy wojny z Turcją.
Rosja[]
Od czasów Sejmu Niemego (1717 r.) realną władzę nad królestwem obejmowało carstwo rosyjskie. Caryca Katarzyna II, wiedząc o uległości Stanisława Poniatowskiego i bycia jego kochanką, nie pozwalała za wszelką cenę zreformować Rzeczpospolitej.
Polakom udało się przeforsować ustawę w czasie gdy w 1787 r. wojska tureckie przeprowadziły inwazję na Rosję, chcąc odzyskać tereny utracone w 1774 r.
W końcu powołano Sejm Wielki i po paru latach obrad podpisano konstytucję w 1791 r.
W tym samym czasie u wschodniego sąsiada do wojny przyłączyła się również Szwecja. Nie dość, że rosyjskie wojska były zbyt zajęte konfliktem by interweniować w Polsce, Katarzyna rozmyślała, by sejm czteroletni uchwalić w celu zwiększenia armii do 100 tys. żołnierzy – potężniejsza Rzeczpospolita miałaby pomóc Imperium przeciwko Turkom i Szwedom. Ta jednak w ostatniej chwili się z tego wycofała, gdyż Rosja uzyskiwała przewagę na polu bitewnym. Na jej nieszczęście większość reform i podpisana konstytucja zostały już uchwalone.
Rok po tych wydarzeniach, w styczniu 1792 r., podpisano korzystny dla Rosji pokój. Carat mógł od tej chwili ponownie działać w Warszawie. W tej chwili celem Katarzyny Wielkiej było obalenie reform.
Postanowienia konstytucji[]
- Ustanowienie katolicyzmu jako religii panującej, przy równoczesnym zachowaniu tolerancji religijnej i wolności wyznania.
- Zmiana ustroju państwowego na monarchię konstytucyjną.
- Zniesienie:
- Liberum veto; uchwały tworzone przez Izbę poselską miały przechodzić większościowo.
- Podziału Rzeczpospolitej na Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie (zaciśnięcie więzi).
- Wolnej elekcji; po śmierci Stanisława Poniatowskiego tron miał objąć dziedzicznie Fryderyk August Wettyn.
- Zakazano zawiązywania konfederacji.
- Zakazano posiadania prywatnych wojsk.
- Sejm miał być zwoływany co 2 lata. Długość trwania miała wynosić 70 dni z możliwością przedłużenia do 100 dni.
- Co 25 lat miał się zwoływać sejm dla poprawy konstytucji, tzw. sejm konstytucyjny posiadał prawo zmienić dokument państwowy. Żaden inny sejm miał nie posiadać tego przywileju. Podczas jego trwania senat miał rolę jedynie rady starszych; pełnił funkcję doradczą.
- Wprowadzenie organu władzy: Komisji Policji, sprawującej nadzór głównie nad miastami.
Podział władzy[]
- Władza ustawodawcza:
- Izba poselska (204 posłów wybieranych przez szlachtę na dwuletnią kadencję),
- Senat (132 senatorów, wyżsi urzędnicy: wojewodowie, kasztelanowie i biskupi, prawo weta w stosunku do ustaw izby poselskiej).
- Władza wykonawcza:
- Król
- Straż Praw:
- Król (przewodniczący),
- Prymas (przewodniczący KEN),
- 5 ministrów wybieranych przez władcę i kontrolowanych przez sejm,
- Głowa Kościoła w państwie,
- Następca tronu (bez prawa głosu),
- Marszałek Sejmu (bez prawa głosu)
- Władza sądownicza:
- Trybunał Koronny wciąż pozostał najważniejszym organem sądowniczym
- Sądy oddzielne dla stanów:
- Ziemski – dla szlachty.
- Miejski – dla mieszczan.
- Referendarski – dla chłopów.
W kulturze[]
- Pieśń Witaj, majowa jutrzenko (znana również jako Mazurek 3 maja) napisana przez Rajndolda Suchodolskiego w trakcie trwania powstania listopadowego.
- Obraz Konstytucja 3 Maja 1791 roku autorstwa Jana Matejki (1891 r.).
Bibliografia[]
- http://www3.lrs.lt/pdf/konstitucija_lenkiska_1.pdf
- http://www.tomaszewska.com.pl/sejm%20wielki.pdf
- http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1515188,1,konstytucja-3-maja---pierwsza-czy-druga.read
Przypisy
- ↑ Pierwszą w nowoczesnym dzisiaj znaczeniu konstytucją w rzeczywistości była Konstytucja Republiki Korsykańskiej.