Polskie krainy historyczne
Kujawy − kraina historyczna, ulokowana w środkowej Polsce, na Pojezierzu Wielkopolskim, w dorzeczu środkowej Wisły i górnej Noteci.
Historia[]
Kujawy należą do obszarów, na których stwierdzono najstarsze w Polsce ślady osadnictwa, sięgających neolitu i okresu kultury łużyckiej. Są one kolebką państwowości plemiona słowiańskiego zwanego Goplanami (od jeziora Gopło), kraj wówczas często nazywano Gopłami, co oznacza podmokłe tereny obfitujące w grzęzawiska. Ich stolicą była Kruszwica. Z czasem zostali podbici przez Polan z Wielkopolski.
Żyzne gleby i obfite źródła solne Kujaw sprzyjały wczesnemu rozwoju osadnictwa. Do dziś na Kujawach są zachowane jedne z najstarszych zabytków architektury romańskiej w Polsce.
Nazwa Kujawy pojawiła się po raz pierwszy w 1136 r. w Bulli gnieźnieńskiej. Położenie Kujaw miało strategiczne znaczenie dla północnej ekspansji piastowskiej (Pomorze, Prusy, Mazowsze). Krzyżowały się tu także ważne szlaki handlowe: szlak bursztynowy (pochodzący jeszcze z czasów rzymskich) oraz wczesnośredniowieczny trakt ruski.
Podczas rozbicia dzielnicowego Kujawy przechodziły w ręce różnych władców. Znalazły się również pod okupacją krzyżacką. Dopiero zabiegi Władysława Jagiełły spowodowały odzyskanie w komplecie ziem kujawskich i wcielenie ich do Królestwa Polskiego. Pod koniec XIV wieku dawne tereny księstw kujawskich pozostały podzielone administracyjnie na dwa województwa: inowrocławskie (z powiatami inowrocławskim i bydgoskim) i brzesko-kujawskie (z powiatami brzeskim, kruszwickim, radziejowskim, przedeckim i kowalskim).
Późnośredniowieczne Kujawy, choć nie były dużą krainą – uważane były przez współczesnych za jedną z bogatszych i ważniejszych ekonomicznie ziem polskich. Ocenia się, że gęstość zaludnienia na centralnych Kujawach w XIV wieku znacznie przekraczała przeciętny wskaźnik dla całego Królestwa.
Od lat 20. XVII wieku zaczął się stopniowy upadek gospodarczy Kujaw spotęgowany wojnami polsko-szwedzkimi. Potop Szwedzki i I wojna północna spowodowała nie tylko załamanie handlu zbożowego, ale także wyludnienie większości miast.
W wyniku I rozbioru Rzeczypospolitej zachodnia część Kujaw przeszła we władanie Prus. Utworzono z nich Obwód Nadnotecki ze stolicą w Bydgoszczy. Po II rozbiorze reszta Kujaw również przeszła pod panowanie Prus, jednakże weszły w skład osobnej, nowej prowincji pruskiej o nazwie Prusy Południowe. Mimo utraty państwowości, gospodarka zaczęła się umacniać.
W okresie Księstwa Warszawskiego cały region kujawski został włączony do departamentu bydgoskiego. W 1815 roku na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Kujawy zostały podzielone pomiędzy Prusy a Rosję (Królestwo Polskie). Dokonane zmiany odcisnęły piętno na zróżnicowanie cywilizacyjne i społeczne między zachodnimi (Kujawy Pruskie) a wschodnimi (Kujawy Kongresowe) częściami Kujaw.
XIX wiek był okresem, podczas którego na obszarze rejencji bydgoskiej (będącej razem z rejencją poznańską częścią Wielkiego Księstwa Poznańskiego) nasilała się kolonizacja niemiecka. W wyniku tego w największym mieście Kujaw, Bydgoszczy, Niemcy stanowili od 70 do 80 procent ludności.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Kujawy dalej pozostały podzielone na dwa, między województwa poznańskie i mazowieckie. Dopiero w 1938 r. reforma administracyjna zadecydowała o włączeniu Kujaw w całości do województwa pomorskiego.
II wojna światowa przyczyniła się do włączenia Kujaw do III Rzeszy. Prawie całe Kujawy stały się częścią Kraju Warty, z wyjątkiem rejonu Bydgoszczy. Bydgoszcz włączona została do prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie, choć Ministerstwo Spraw Wewnętrznych III Rzeszy było bardziej przychylne koncepcji powiązania Bydgoszczy z Poznańskiem, według dawnego podziału prowincji i rejencji sprzed 1920 roku, w czasach zaboru pruskiego. W mniemaniu dyrektora ministerialnego Vollerta, ze względu na ważność dróg komunikacyjnych (Kanał Bydgoski, kolej Piła-Bydgoszcz-Toruń), byłoby korzystniej przyłączyć Bydgoszcz do okręgu Gdańskiego, lecz ze względu na czynniki kulturalne, powinna stać się częścią Kraju Warty. O ostatecznej przynależności Bydgoszczy do Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie zadecydowała nieugięta postawa Alberta Forstera, który ok. 23 września 1939 r. interweniował u samego Hitlera.
W latach 1945-1975 całe Kujawy znalazły się w województwie bydgoskim. Kolejna reforma administracyjna z 1975 r. spowodowała podział Kujaw między dwa województwa: bydgoskie (część zachodnia) i włocławskie (część wschodnia plus ziemia dobrzyńska).
Obecnie, od 1999 roku, Kujawy leżą niemal w całości na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Niewielkie fragmenty znajdują się w województwie wielkopolskim i mazowieckim.