Maria Antonina (niem. Maria Antonia Josefa Johanna von Österreich; ur. 2 listopada 1755 r. w Wiedniu, zm. 16 października 1793 r. w Paryżu) – austriacka arcyksiężniczka z Domu Habsbursko-Lotaryńskiego, delfina Francji (1770-1774), królowa Francji i Nawarry (1774-1791), królowa Francuzów (1791-1792), córka cesarza rzymskiego Franciszka I Lotaryńskiego i królowej Czech i Węgier Marii Teresy Habsburg, małżonka króla Francji Ludwika XVI, matka Ludwika XVII.
Kalendarium[]
- 2 listopada 1755 - narodziny w w pałacu w Hofburgu w Wiedniu;
- 16 maja 1770 - ślub z delfinem Francji Ludwikiem Augustem;
- 10 maja 1774 - zostanie królową Francji (przez swojego małżonka - Ludwika XVI);
- 19 grudnia 1778 - urodzenie pierwszego dziecka - Madame Royale Marii Teresy Charlotty;
- 22 października 1781 - urodzenie pierwszego syna - delfina Ludwika Józefa;
- 27 marca 1785 - urodzenie Ludwika Karola, przyszłego Ludwika XVII (jedynie de iure);
- 1785 - afera naszyjnikowa, intryga mająca uderzyć w autorytet królowej;
- 9 lipca 1786 - urodzenie najmłodszego dziecka - Zofii Heleny Beatrycze, która zmarła w następnym roku;
- 5 października 1789 - przymusowe przeniesienie się do Pałacu Tuileries w Paryżu;
- 20 czerwca 1791 - nieudana próba ucieczki;
- 1793:
- 14 października - proces i oskarżenie o zdradę stanu;
- 16 października - egzekucja poprzez zgilotynowanie.
Życiorys[]
Młodość[]
Była piętnastym i zarazem przedostatnim dzieckiem i jedenastą córką Franciszka I Lotaryńskiego i Marii Teresy Habsburg. Urodziła się 2 listopada 1755 roku w pałacu Hofburg w Wiedniu. Jej rodzicami chrzestnymi zostali Józef I Reformator, król Portugalii i jego małżonka - Marianna Wiktoria Burbon. Otrzymała wykształcenie w którym stawiano na muzykę, taniec i wygląd nie otrzymując jednak politycznych zagadnień. W wieku dziesięciu lat słabo mówiła w języku francuskim, miała również kłopoty w czytaniu i pisaniu w języku niemieckim.
Obraz autorstwa Jean-Baptiste Gautier Dagoty, 1775 r.
Delfina Francji[]
W wieku czternastu lat została wydana za mąż delfinowi Francji Ludwikowi Augustowi (przyszłemu Ludwikowi XVI), wnukowi króla Francji Ludwika XV Burbona. Małżeństwo miało doprowadzić do pojednania dwóch największych, skłóconych ze sobą rodów.
21 kwietnia 1770 roku opuściła Wiedeń, a 16 maja wzięła ślub z Ludwikiem Augustem. Początkowo była lubiana przez lud, ale od samego początku nielubiana przez część arystokracji. 30 maja doszło do pożaru wywołanego przez fajerwerki w którym zginęło kilkaset osób (oficjalne źródła podają liczbę 131, ale w rzeczywistości nawet do 400). Delfin i delfina zorganizowali pomoc dla rodzin ofiar. Następnie zamieszkali w Wersalu.
Królowa Francji[]
10 maja 1774 roku zmarł Ludwik XV, a królem Francji został Ludwik XVI. Mąż podarował jej pałacyk Petit Trianon. Jako królowa organizowała zabawy i uprawiała hazard, podejrzewana była również o romanse. Przeciwko Marii Antoninie zaczęło się pojawiać mnóstwo intryg i plotek, powstawały ośmieszające ją pamflety, zaczęto ją nazywać Madame Deficyt. Popadła w konflikt z Madame du Barry. Stała się nielubiana przez lud. Maria Teresa listownie wysłała córce upomnienie, aby zajęła się państwowymi sprawami.
W 1778 roku po raz pierwszy zaszła w ciążę. Sugerowano różnych ojców, w tym królewskiego brata Karola, hrabiego d’Artois. 19 grudnia urodziła córkę - Madame Royale Marię Teresę Charlottę. 12 października 1781 urodziła pierwszego syna - delfina Ludwika Józefa, zaś 27 marca 1785 Ludwika Karola.
W 1785 roku wybuchła tzw. afera naszyjnikowa. Jubilerzy Boehmer i Bassange zażądali od królowej 1,6 miliona funtów za zakup diamentowego naszyjnika zakupionego za pośrednictwem kardynała Louis de Rohan. Maria Antonina zignorowała całą tę sprawę, a gdy wybuchł skandal, to na jej prośbę król kazał oczyścić swoją żonę. Podczas procesu wyszło na jaw, iż za całą sprawą stoi Madame de la Motte, która chciała uderzyć w autorytet królowej. Reputacja Marii Antoniny, pomimo jej niewinności, została mocno nadszarpnięta.
9 lipca 1786 roku urodziła Zofię Helenę Beatrycze, która zmarła na gruźlicę 19 czerwca 1787.
Rewolucja francuska[]
4 czerwca 1789 roku zmarł Ludwik Józef, a delfinem został Ludwik Karol. Zdenerwowana tym wydarzeniem i zdezorientowana obrotem Stanów Generalnych, Maria Antonina dała się przekonać ideą kontrrewolucji. Bezskutecznie nakłaniała męża do opuszczenia Wersalu.
1 października zorganizowała bal ku chwale kontrrewolucji, co nie spodobało głodującemu ludowi. 5 października tłum ludzi zebrał się pod pałacem, a następnego dnia wtargnął do niego zabijając przy tym kilku strażników i wieszając ich głowy na pal. Rodzina królewska została zmuszona do przeniesienia się do Pałacu Tuileries w Paryżu.
20 czerwca 1791 roku rodzina królewska podjęła próbę ucieczki, w przygotowaniach pomagał szwedzki hrabia Axel von Fersen, ale została złapana w Varennes i odesłana z powrotem do Paryża, już oficjalnie jako więźniowie. 10 sierpnia tłum szturmował Tuileries, zmasakrowano Gwardię Szwajcarską. Król i jego rodzina schronili się w Zgromadzeniu, które głosowało za tymczasowym zawieszeniem króla i ich internowaniem w klasztorze Feuillants. Następnego dnia rodzina królewska została ostatecznie przeniesiona do więzienia Temple.
Podczas masakr wrześniowych, 3 września 1792 roku, brutalnie została zamordowana księżna de Lamballe i zarazem bliska przyjaciółka Marii Antoniny - Maria Luiza, a jej głowa została nadziana na pal. Motłoch poszedł pod twierdzę Temple, aby nastraszyć królową i się w sadystyczny zabawić krzycząc, aby ją pocałowała. Przerażona królowa zemdlała, a strażnicy zabronili tłumowi wejść do środka.
11 grudnia Ludwik XVI został oddzielony od rodziny i przeniesiony do innej celi w więzieniu Temple. 21 stycznia 1793 roku został zgilotynowany. 13 lipca Ludwik Karol został odebrany matce i powierzony szewcowi, Antoine Simonowi, który zaczął się znęcać nad chłopcem. 2 sierpnia została przeniesiona do więzienia Conciergerie, gdzie była więźniarką numer 280 nazywaną Wdową Kapet.
Podczas pobytu w więzieniu, Maria Antonina zaczęła chorować na raka szyjki macicy, krwawić i przeszła przedwczesną menopauzę. Ludzie zaczęli współczuć królowej, pojawiły się niezrealizowanie plany odbicia jej. Maksymilian Robespierre postanowił przyśpieszyć proces przeciwko Marii Antoninie.
Proces[]
14 października 1793 roku stanęła pod Trybunałem Rewolucyjnym, na czele którego stał prokurator Antoine Fouquier-Tinville. Akta były składane szybko i niekompletnie. Ludwik Karol zeznawał przeciwko matce, a Jacques-René Hébert oskarżył ją o posiadanie kazirodczych kontaktów z własnym synem. Maria Antonina powołując się na prawa natury zaprzeczyła wiarygodności tych informacji i zaapelowała do widzów. Niektóre zebrane kobiety zaczęły krzyczeć, aby zaprzestano procesu.
Rysunek narysowany przez naocznego świadka Jacquesa-Louisa Davida przedstawiający Marię Antoninę w drodze na gilotynę, 16.10.1793 r.
Została oskarżona o zdradę stanu poprzez spiskowanie z obcymi mocarstwami. Pogrążyła ją korespondencja z hrabią von Fersen, w której zawarła nadzieję na odzyskanie dawnych wpływów i upadek jakobinów. Została skazana na śmierć 16 października 1793 roku.
Śmierć[]
Obraz nieznanego autora przedstawiający egzekucję Marii Antoniny
16 października została załadowana na jednokonny wóz używany do przewozu pospolitych przestępców. Byłej królowej związano ręce i w trakcie przejazdu tłum obrzucał ją obelgami, które z godnością znosiła. Świadkiem egzekucji był jakobin Jacques-Louis David, który narysował Wdowę Kapet w drodze na szafot. Według podań będąc na szafocie przeprosiła kata za nieumyślnie nadepnięcie mu na stopę. O godzinie 12:15 została zgilotynowana.
Po śmierci[]
Madame Tussaud wykonała pośmiertną maskę królowej. Ciało Marii Antoniny zostało wrzucone do nieoznaczonego, masowego grobu na cmentarzu św. Magdaleny. 18 stycznia 1815 roku, po restauracji Burbonów, jej szczątki ekshumowano. Układ kostny nie zachował się w całości, ale odcięta na gilotynie głowa zmumifikowała się i zidentyfikowano ją po typowej dla rodziny wardze habsburskiej. Dzień później wykopano kości Ludwika XVI. Szczątki pary królewskiej przeniesiono do królewskiej krypty w bazylice Saint-Denis.
Grób Marii Antoniny i Ludwika XVI w bazylice Saint-Denis
Potomstwo[]
Obraz autorstwa Élisabeth Vigée Le Brun (1787) przedstawiający królową Marię Antoninę z jej potomstwem: Marią Teresą Charlottą, Ludwikiem Józefem, Ludwikiem Karolem; widać również pustą kołyskę po Zofii Helenie Beatrycze, która zmarła przed ukończeniem obrazu
Biologiczne[]
Maria Teresa Charlotta[]
Urodzona 19 grudnia 1778 roku była pierwszym dzieckiem pary królewskiej; ojcostwo Ludwika XVI było jednak negowane wśród przeciwników królowej. Otrzymała tytuł Madame Royale. Była bardzo kochana przez matkę, ale sama bardziej kochała swojego ojca. W październiku 1789 roku wraz ze swoją rodziną została zamknięta w Pałacu Tuileries, po nieudanej ucieczce z Francji (20 czerwca 1791) przeniesiona do więzienia w twierdzy Temple. Po śmierci rodziców opiekowała się nią ciotka, Madame Elżbieta, która została zgilotynowana 10 maja 1794 roku. Po straceniu Robespierre'a w lipcu 1794 roku poprawiły się jej warunki. W 1795 roku została uwolniona. 10 czerwca 1799 w pałacu w Jełgawie poślubiła swojego brata stryjecznego Ludwika Antoniego Burbona, księcia d'Angoulême, późniejszego delfina Francji. Zmarła 19 października 1851 w Wiedniu.
Ludwik Józef[]
Urodzony 22 października 1781 roku w Wersalu, był pierworodnym synem pary królewskiej przez co otrzymał tytuł delfina Francji. Jego narodziny wywołały radość w całej Francji, a Ludwik podziękował swojej małżonce za urodzenie syna ,,Madame, spełniłaś życzenia nasze i Francji, jesteś matką delfina". Był łagodnego usposobienia, z wyglądu przypominał Habsburgów. Rodzice poświęcali jemu dużo czasu, między innymi z powodu jego powracających gorączek. Umarł 4 czerwca 1789 roku u boku swojej matki. 13 czerwca został pochowany w katedrze Saint-Denis, a rodzice zgodnie ze zwyczajem nie uczestniczyli w pogrzebie delfina.
Ludwik XVII[]
Ludwik Karol urodził się 27 marca 1785 roku, był drugim synem pary królewskiej. Po śmierci Ludwika Józefa w 1789 roku otrzymał tytuł delfina Francji. W październiku 1789 roku wraz ze swoją rodziną został zamknięty w Pałacu Tuileries, po nieudanej ucieczce z Francji (20 czerwca 1791) przeniesiony do więzienia w twierdzy Temple. Po śmierci swojego ojca (21 stycznia 1793) tradycyjnie został królem Francji jako Ludwik XVII. Trafił pod ,,opiekę" szewca-pijaka Antoine'a Simona i jego żony, którym musiał usługiwać. Simon znęcał się psychicznie i fizycznie nad chłopcem, zaś jego żona była łagodniejsza. Ludwik Karol został zmuszony oskarżyć swoją matkę o kazirodztwo podczas jej procesu 14 października 1793 roku, po którym dwa dni później została zgilotynowana. Został zamknięty w brudnym, pustym pokoju był rzadko myty i dokarmiany. Zmarł 27 marca 1785 roku z powodu gruźlicy.
Zofia Helena Beatrycze[]
Urodziła się 9 lipca 1786 roku jako ostatnie dziecko pary królewskiej. Nieprzychylni Marii Antoninie twierdzili, że jej ojcem jest hrabia von Fersen. Zmarła 19 czerwca 1787 roku, według wysnuwanych hipotez na gruźlicę. Matka bardzo przeżywszy jej śmierć popadła w depresję.
Adoptowane[]
Armand Gagné[]
Urodził się 18 października 1773. Był sierotą wychowanym przez babcię, miał rodzeństwo. Został adoptowany w 1776 roku przez Marię Antoninę, która zachwycona była jego urodą. Będąc rozpieszczonym przez parę królewską zaczął robić kłopoty. Po wybuchu rewolucji w 1789 roku opuścił swoją przybraną rodzinę, a następnie został republikaninem. Zginął w listopadzie 1792 roku w bitwie pod Jemappes.
Ernestyna Lambriquet[]
Urodziła się 31 lipca 1778 roku. Była córką był kamerdynera hrabiego Prowansji, Jacquesa Lambriqueta (zm. 1794) i służki w wersalskiego pałacu, Marie-Philippine Noirot (zm. 1788), miała dwie siostry. Była towarzyszką zabaw Marii Charlotty, a po śmierci matki w 1788 roku została adaptowana przez parę królewską. W październiku 1789 roku wraz z rodziną królewską została przeniesiona do pałacu Tuilieres. Podczas nieudanej ucieczki rodziny królewskiej z czerwca 1791 roku została powierzona ojcu, który został zgilotynowany 9 lipca 1794 roku za sympatie wobec Ludwika XVI. Zmarła 31 grudnia 1813 roku.
Jean Amilcar[]
Urodził się w 1781 roku, z pochodzenia był Senegalczykiem. W 1787 roku został podarowany jako prezent Marii Antoninie przez Chevaliera de Boufflers'a. Królowa wyzwoliła go, ochrzciła i adoptowała. W przeciwieństwie do pozostałych adoptowanych jej dzieci nie mieszkał w pałacu, ale żył na koszt Marii Antoniny. W 1792 roku królowa będąc uwięziona nie mogła już płacić na niego honorarium. Został wydalony ze szkoły i prawdopodobnie zagłodził się na śmierć.
„Zoe” Jeanne Louise Victoire[]
Urodziła się w 1787 roku, była córką komornika, miała dwie siostry. Po śmierci rodziców w 1790 roku została adoptowana przez parę królewską. Przyjaźniła się z Ludwikiem Karolem. Podczas nieudanej ucieczki z Francji w 1791 roku została wysłana do klasztoru i jej dalsze losy pozostają nieznane.
Mity[]
Na temat Marii Antoniny powstało wiele negatywnych historii nie mających jednak potwierdzenia w żadnych wiarygodnych źródła, jednak zostały one mocno utrwalone przez rewolucyjną propagandę i późniejszą popkulturę. Wynikały one z powodu nie interesowania się królowej (w pierwszych latach swojego panowania) sprawami państwa i ludu, wytworzonym deficytem dworu, prowadzeniem wygodnego trybu życia, intryg dworskich przeciwników Marii Antoniny oraz propagandy części rewolucjonistów, którzy chcąc obalić stary porządek podburzali lud przeciwko królowej.
Cytat o ciastkach[]
W VI księdze książki Wyznania autorstwa Jeana Jacques'a Rousseau opublikowanej w 1782 roku autor wspomina, iż po wspomnieniu pewnej księżnej (nie jest wymieniona z imienia) o głodujących ludziach, ta cynicznie odparła: ,,Nie mają chleba? To niech jedzą ciastka!". W XX wieku zaczęto przypisywać te słowa Marii Antoninie jakoby je miała wypowiedzieć podczas balu w październiku 1789 roku, mimo iż opisane wydarzenia datuje się na lata 60. XVIII wieku, kiedy Maria Antonina była jeszcze dzieckiem i żyła na austriackim dworze. Żadne rewolucyjne źródło z tamtego okresu nie wspomina nic o tym jakoby królowa miała te słowa wypowiedzieć. Również część współczesnych zwolenników rewolucji francuskiej i przeciwników Marii Antoniny wątpi aby te słowa miała wypowiedzieć królowa, między innymi skłaniając się ku tezie, że to tylko legenda podkreślająca jej obojętność wobec ludu i próżność.
Dewiacje i rozwiązłość[]
Już po zajściu w pierwszą ciążę w 1778 roku sugerowano, że ojcem dziecka jest Karol, hrabia d'Artois, jednak był to czas w którym Ludwik XVI (po upływie długiego czasu) zainteresował się żoną i spędzał z nią coraz więcej czasu.
Podejrzewano ją o wiele romansów z mężczyznami, a także swoimi najbliższymi przyjaciółkami: Marią Luizą de Savoie Carignan i Yolande de Polastron. Opinia publiczna uważała Marię Antoninę za kobietę lekkich obyczajów, a na temat jej rzekomej rozwiązłości powstawały pamflety. Nie ma jednak żadnych wiarygodnych źródeł potwierdzających te informacje. Badacze uważają, że faktycznym jej jedynym kochankiem lub ukochanym mógł być szwedzki hrabia Hans Axel von Fersen.
Podczas procesu została przez samego Ludwika Karola oskarżona o stosunki kazirodcze, którym w płaczliwy sposób zaprzeczyła. Chłopiec najprawdopodobniej został zmuszony aby zeznać przeciwko własnej matce. Wiadomo, iż będąc pod ,,opieką" Antoine'a Simona był pod groźbą kar cielesnych zmuszany do bluzgania przeciwko matce.
W kulturze[]
- Jest tytułową bohaterką w filmie Maria Antonina z 1938 roku w reżyserii W. S. Van Dyke'a i Juliena Duviviera. Została zagrana przez Normę Shearer.
- Jest jedną z ważniejszych postaci w filmie Rewolucja francuska z 1989 roku, w reżyserii Richarda T. Heffrona i Roberta Enrico. W jej rolę wcieliła się Jane Seymour.
- Jest tytułową bohaterką w filmie Maria Antonina z 2006 roku, w reżyserii Sofii Coppoli. Została zagrana przez Kirsten Durst.
- Polski zespół Robodrom wykonujący muzykę elektroniczną nagrał satyryczną piosenkę pt. Maria Antonina.
Ciekawostki[]
- Zasłynęła z posiadania swoich dużych fryzur.
Cytaty[]
- ,,Jeżeli nie odpowiedziałam, to dlatego, że sama natura odmawia odpowiedzi na takie oskarżenie postawione matce. Apeluję do wszystkich, którzy mogą tu być!" - 14.10.1793, podczas procesu, po oskarżeniu o kazirodztwo z Ludwikiem XVII.
- ,,To do ciebie, moja siostro, piszę po raz ostatni; właśnie zostałam skazana nie na haniebną śmierć, to tylko dla przestępców, ale żebym dołączyła do twojego brata. Podobnie jak on jestem niewinna, mam nadzieję pokazać taką samą stanowczość jak on w tych ostatnich chwilach. Jestem spokojna jak człowiek, gdy sumienie niczego nie wyrzuca; głęboko żałuję, że porzucam moje biedne dzieci; Ty wiesz, że istniałam tylko dla nich, a ty, moja dobra i czuła siostro, która przez przyjaźń poświęciłaś wszystko, aby być z nami, w jakiej pozycji cię zostawiam! Z samego procesu sądowego dowiedziałem się, że moja córka została oddzielona od ciebie. Niestety! Biedne dziecko, nie śmiem do niej pisać, nie dostałaby mojego listu, przyjmij dla nich obu moje błogosławieństwo. Mam nadzieję, że pewnego dnia, kiedy dorosną, będą mogły się z Tobą spotkać i w pełni cieszyć się Twoją czułą opieką." - fragment ostatniego listu napisanego do Madame Elżbiety.
- ,,Wybacz mi, panie." - po nadepnięciu katowi na stopę.
Przypisywane[]
- ,,Nie mają chleba? To niech jedzą ciastka!" - rzekomy komentarz jaki miała powiedzieć odnośnie głodujących ludzi.
Źródła[]
- Wikipedia