Mazury (hist. Mazowsze Pruskie, Mazury Pruskie, maz. Mazurÿ, niem. Masuren) — region historyczno-kulturowy, leżący w północno-wschodniej Polsce.
Mazury na mapie Polski
Nazwa[]
Mazur pierwotnie oznaczało "człowiek żyjący w błotach", stąd Mazury to "błotnisty kraj". Określeniem tym dawniej nazywano mieszkańców Mazowsza. To właśnie oni skolonizowali te wyludnione tereny po podboju Prusów przez Zakon Krzyżacki, przez co kolonistów mazowieckich w państwie zakonnym zaczęto nazywać Mazurami pruskimi. Po II wojnie światowej ostatecznie przestano nazywać Mazowszan Mazurami i nazwa ta od tej pory jest używana tylko w odniesieniu do potomków Mazurów pruskich oraz zamieszkiwanej przez nich krainy.
Herb[]
Herb Mazur przedstawia najczęściej na białym polu czarnego orła ze złotą przepaską, koroną na szyi i literą "S" na piersiach symbolizującą Zygmunta I Starego (łac. Sigismundus – Zygmunt). Herb jest wzorowany na herbie Prus Książęcych, do których dawniej przynależały Mazury. Współcześnie można się spotkać również z wersją z orłem na czerwonej tarczy herbowej, będący "spolszczoną" wersją herbu dawnych Prus Książęcych i uznawaną przez niektórych za współczesny herb Mazur. Fragment tej wersji herbu występuje w lewej (heraldycznej) dolnej części herbu województwa warmińsko-mazurskiego.
Flaga[]
Flaga Mazur
Flaga Mazur powstała w I połowie XIX wieku (w 1829 roku) i jest złożona z trzech równych pasów barwnych, ułożonych poziomo: błękitnego, białego i czerwonego. Czasami można się napotkać na wersję z umieszczonym pośrodku białego pasa herbem Mazur.
Kolory te nawiązują do barw korporacji akademickiej „Corps Masovia Koenigsberg”, którą w 1830 r. na uniwersytecie w Królewcu założyli mazurscy studenci. Oni zaś barwy zapożyczyli od barw rewolucji francuskiej, które symbolizowały kolejno: błękit – wierność członków organizacji, biel – honor i czerwień – umiłowanie prawa i prawdy.
Historia[]
Przed podbojem krzyżackim[]
Ziemie dzisiejszych południowych Mazur pierwotnie zamieszkiwali bałtyccy Prusowie, którzy nazywali ten obszar "Galindią" co oznaczało "kraj na końcu świata", gdyż Galindia stanowiła pogranicze plemion pruskich z Mazowszem i Jaćwieżą, więc kończył się na niej pruski świat. Była to bardzo ludna i dobrze rozwinięta gospodarczo kraina, lecz ciągłe najazdy Polaków i Jaćwingów wyniszczyły Galindów - większość mężczyzn poległa w walkach z Polakami, a pozostali przy życiu zostali wymordowani przez Jaćwingów, którzy uprowadzili też wszystkie kobiety i dzieci do niewoli. W wyniku tego Galindia została zupełnie wyludniona, a gdy wkroczyli tam Krzyżacy zgodnie z relacją Piotra z Dusburga zastali tam tylko puszczę i wodę. Podobnie sytuacja wyglądała na zachodzie dzisiejszych Mazur, gdzie pierwotnie mieszkało plemię Sasinów - również zostało ono wyniszczone w wojnach z Polakami, a Krzyżacy zastali wyludnioną Sasinię.
Północną część obecnych Mazur zamieszkiwali Bartowie. Stawili oni zaciekły opór Krzyżakom, zwłaszcza pod wodzą Divana, ale ostatecznie zostali pokonani, a ich wódz zginął w 1272 roku pod Chełmnem.
Po podboju krzyżackim[]
Od XIV w. na kompletnie bezludne tereny państwa zakonnego zaczęła napływać ludność z sąsiedniego Mazowsza. Mazowsze było w tym czasie najbiedniejszą krainą Polski, a przy tym przeludnioną, to skłoniło ludność mazowiecką do osiedlania się na terenach opuszczonych przez Prusów. Dzięki temu, kulturowo Mazury nie różniły się zbytnio od krain rdzennie polskich. W 1410 roku pod Grunwaldem na Mazurach doszło do wielkiej bitwy między wojskami zakonnymi a połączonymi siłami polsko-litewsko-ruskimi, w wyniku której Krzyżacy zostali pokonani, a potęga Zakonu została złamana. W kolejnych dziesięcioleciach narastał opór w całych Prusach wobec władzy krzyżackiej, w wyniku czego w 1440 roku powstał Związek Pruski. Doprowadziło to w 1454 roku do wybuchu wojny w czasie której wojska Związku Pruskiego opanowały szereg mazurskich zamków i miast, takich jak Szczytno, Nidzica, Pisz, Ełk. Na mocy pokoju toruńskiego w 1466 roku Mazury nie weszły jednak w skład Królestwa Polskiego, pozostały częścią Prus Zakonnych, będących lennem Korony.
Po pokoju toruńskim[]
W XVI w. do Prus dotarła reformacja i zdecydowana większość Mazurów przyjęła luteranizm. Wielki Mistrz Albrecht Hohenzollern postanowił przyjąć wiarę luterańską i sekularyzować zakon krzyżacki oraz zrzucić zależność od Polski. Pokonany, musiał złożyć w 1525 r. hołd Zygmuntowi I Staremu. Jednocześnie Prusy sstały się państwem świeckim jako Prusy Książęce W 1618 r. wymarła pruska linia Hohenzollernów i władzę w Prusach przejęli ich krewni - Hohenzollernowie brandenburscy, dzięki czemu Prusy weszły w unię z Brandenburgią. W czasie potopu szwedzkiego Prusy Książęce wykorzystały słabość Rzeczypospolitej i opowiedziały się po stronie Szwedów. Wojska pruskie poniosły jednak klęskę w bitwie pod Prostkami, a Mazury zostały spustoszone przez Tatarów. W tej sytuacji zawarto Traktaty welawsko-bydgoskie, na mocy których Prusy Książęce przeszły na stronę Polski, lecz zostały zwolnione ze stosunku lennego. Kontrolę nad Prusami Książęcymi próbował później odzyskać Jan III Sobieski, lecz pozbawiony wsparcia francuskiego musiał zrezygnować z tych ambitnych planów, zwłaszcza, że południu Rzeczypospolitej zagrażała w tym czasie ekspansja turecka.
18 stycznia 1701 roku Fryderyk III ogłosił się królem Prus. Uczynił to, ponieważ Złota Bulla z XIV w. nie pozwalała mu koronować się na króla Brandenburgii, natomiast w Prusach miał wolną rękę. Mazury stały się częścią nowego Królestwa Prus jako fragment prowincji Prusy Wschodnie.
W Królestwie Prus i Cesarstwie Niemieckim[]
W XIX w. na Mazurach nasiliła się przymusowa germanizacja Mazurów, którzy zachowali polską kulturę i język od średniowiecza. Mazury ominął natomiast rozwój gospodarczy i przemysłowy - pozostały one regionem rolniczym, co sprawiło, że ponad 100 tys. Mazurów wyjechało na zachód Niemiec w poszukiwaniu pracy.
W czasie I wojny światowej na Prusy Wschodnie niespodziewanie uderzyły wojska rosyjskie, które opanowały większość Mazur. Doszło do serii wielkich bitew o fundamentalnym znaczeniu dla przebiegu wojny. Natarcie rosyjskie zostało zatrzymane na przełomie sierpnia i września 1914 roku w bitwie pod Tannenbergiem. Stoczono ją niemal dokładnie w tym samym miejscu co bitwę pod Grunwaldem 504 lata wcześniej.
Po wojnie postanowiono zorganizować plebiscyt, w którym ludność Mazur dostała możliwość zadecydowania o przynależności terytorialnej Mazur. wynik plebiscytu był miażdżący dla Polski - niemal cała ludność Mazur zagłosowała za pozostaniem w Prusach Wschodnich, a Polska ostatecznie uzyskała zaledwie dwie wsie - Napromki i Groszki.
W XX w.[]
W czasie II wojny światowej na terenie Mazur utworzono główną kwaterę Hitlera w Kętrzynie, w której doszło do zamachu na niego w 1944 r.
Mazury były pierwszą ziemią Niemiec opanowaną przez Armię Czerwoną. Sowieci popełnili na terenie Mazur szereg zbrodni, przede wszystkim na porządku dziennym było gwałcenie kobiet, bez względu na narodowość i wiek, przez czerwonoarmistów. Po wojnie Mazury po raz pierwszy w swojej historii znalazły się w granicach Polski. Rozpoczęły się prześladowania rdzennej ludności mazurskiej przez władze komunistyczne i ludność napływową, gdyż Mazurzy byli uważani za zgermanizowanych oraz podejrzanych z punktu widzenia komunistów. Ciągłe szykany zmusiły około 600 tys. Mazurów do wyjazdu do Niemiec. Na ich miejsce przybyła ludność polska z Kresów oraz Ukraińcy i Łemkowie z Lubelszczyzny i Podkarpacia przesiedleni w wyniku akcji "Wisła".
W 1999 roku, Mazury wraz z Warmią weszły w skład nowego województwa warmińsko-mazurskiego, przy czym nazwa "Mazury" po raz pierwszy w historii pojawiła się w nazwie jednostki podziału administracyjnego.
Źródła[]
- Jan Orzechowski "Aby pamięć nie zginęła.", Rajgród, Towarzystwo Miłośników Rajgrodu, 1997, ISBN 83-904809-3-X.