Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” – ogólnopolski związek zawodowy powstały w 1980 dla obrony praw pracowniczych, do 1989 również jeden z głównych ośrodków opozycji przeciw rządowi Polski Ludowej i komunizmowi. Za jego założycieli uważani są Anna Walentynowicz i Lech Wałęsa.
Anna Walentynowicz i Lech Wałęsa - założyciele NSZZ Solidarność, czołowi działacze i ikony związku.
W latach 1981-90 jego przewodniczącym (a od dłuższego czasu liderem) był Lech Wałęsa. Obecnym przewodniczącym od 2010 jest Piotr Duda. Od 2014 patronem Solidarności jest błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko.
Od 31 sierpnia (formalne od 10 listopada) 1980 do 13 grudnia 1982 związek działał legalnie - ten okres nazywany jest karnawałem Solidarności.
NSZZ ,,Solidarność" stał się symbolem opozycji z czasów PRL.
Geneza[]
Społeczeństwo polskie w większości nie zaakceptowało podporządkowania państwa polskiego ZSRR po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Lubelszczyzny. Do nieuznania władz przyczyniły się m. in.: świadomość zbrodni komunistycznych (m. in. zbrodni katyńskiej), represje wobec żołnierzy podziemia niepodległościowego, wszechobecność aparatu ucisku politycznego stosowanego przez UB, narzucenie systemu siłą.
Łamanie praw człowieka, obywatela, pracownika (itp.) nakłaniały ludzi do sprzeciwu wobec władzy. Doprowadziło to do powstawania protestów oraz antykomunistyczno-systemowych organizacji. W celu stłumienia protestów władza stosowała terror, przez co tylko jeszcze bardziej zniechęciła do siebie obywateli państwa.
Pierwszy poważniejszy protest robotników odbył się pod koniec czerwca 1956 w Poznaniu i został krwawo stłumiony.
W grudniu 1970 rząd wprowadził podwyżkę. W dniach 16-22 wybuchły zamieszki, które były krwawo tłumione. W czerwcu 1976 rząd ponownie postanowił wprowadzić podwyżki, co spotkało się z niezadowoleniem społeczeństwa, szczególnie w Radomiu.
23 lutego 1978 w Katowicach powołany został komitet założycielski Wolnych Związków Zawodowych Górnego Śląska, a 29 kwietnia WZZ Wybrzeża.
Strajk sierpniowy[]
8 sierpnia 1980, pięć miesięcy przed osiągnięciem wieku emerytalnego z pracy została zwolniona suwnicowa ze Stoczni Gdańskiej im. Włodzimierza Lenina, działająca w opozycji demokratycznej, posiadająca szacunek wśród załogi - Anna Walentynowicz.
14 sierpnia w Stoczni Gdańskiej im. Lenina wybuchł strajk. Głównymi postulatami było: przywrócenie Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy do pracy oraz podwyżka płac dla pracowników.
16 sierpnia dyrekcja stoczni uległa tylko głównym żądaniom. Lech Wałęsa nakazał przez radiowęzeł rozejść się osobom strajkującym. Grupa strajkujących, m.in. Anna Walentynowicz, Maryla Płońska, Henryka Krzywonos, Ewa Ossowska i Alina Pienkowska, nie chcąc dopuścić do zakończenia strajku zaczęła zatrzymywać strajkujących. Strajk został uratowany, jednak z powodu jego chwilowego zerwania pracownicy pozostałych zakładów zaczęli sceptycznej podchodzić do pracowników stoczni im. Lenina.
Tego samego dnia powstał także przekształcony z Miejskiego Komitetu Strajkowego Międzyzakładowy Komitet Strajkowy na czele którego stanął Lech Wałęsa.
17 sierpnia MKS opracował 21 postulatów, wśród których była mowa o zalegalizowaniu niezależnych od partii i pracodawców związków zawodowych.
30 sierpnia w Szczecinie odbyło się spotkanie MKS (główny reprezentant - Marian Jurczyk) i Rządu (główny reprezentant Kazimierz Barcikowski). O godz. 8.30 został podpisany przez Komisję Rządową i MKS „Protokół ustaleń ws. Wniosków i postulatów MKS z Komisją Rządową”. Strajk został zakończony.
W dniach 30-31 w Gdańsku na terenie Stoczni Gdańskiej im. Lenina w ssali BHP w odbyły się spotkania. MKS (główny reprezentant - Lech Wałęsa) i Rządu (główny reprezentant Mieczysław Jagielski). O godz. 16:00 31 sierpnia podpisano dokument końcowy porozumień, w którym władza zdecydowała się spełnić postulaty robotników (w tym utworzenie niezależnego związku zawodowego). Strajk dobiegł końca.
Uważa się, iż sygnatariusze dokonali przełomowego czynu podważając władzę kierowniczą PZPR. Sowieci byli przerażeni obrotem spraw i postanowili wysłać do Polski agentów.
3 września 1980 podpisanie zostało porozumienie w Jastrzębiu-Zdroju zaś 11 w Dąbrowie Górniczej.
Statut[]
17 września odbyło się spotkanie przedstawicieli MKS pod pretekstem upamiętnienia rocznicy wtargnięcia Sowietów do Polski. Tego dnia postanowiono, iż związek będzie mieć charakter ogólnopolski i przyjmie nazwę "Solidarność". Pomysłodawcą obu kwestii był Karol Modzelewski; pomysłowi aby związek miał ogólnopolski charakter sprzeciwiali się m. in. Lech Wałęsa, Bronisław Geremek, Tadeusz Mazowiecki.
Początkowo władza nie chciała zarejestrować "Solidarności" mając zastrzeżenia do jej statutu. 13 października zorganizowany został strajk ostrzegawczy przeciwko spełnianiu postanowień Porozumień Sierpniowych. Ostateczne związek obronił swój statut i 10 listopada 1980 został zarejestrowany.
1981[]
15 stycznia 1981 papież Jan Paweł II przyjął w Watykanie delegację członków Solidarności. W jej trakcie doszło do incydentu, w którym Wałęsa nakrzyczał na Annę Walentynowicz i Bożenę Rybicką. O sprzeczce doniósł SB członek delegacji - ks. Henryk Jankowski (TW Delegat). Po tym incydencie pogłębiał się konflikt Walentynowicz i Wałęsy.
19 marca w Bydgoszczy pobici zostali działacze ,,Solidarności" - to wydarzenie rozpoczęło tzw. kryzys bydgoski. W wyniku tego incydentu pojawiły się głosy, aby zrobić strajk; na który Wałęsa się nie zgodził. Decyzja lidera związku spotkała się z krytyką związkowców - m. in. przewodniczącego bydgoskiej ,,Solidarności" Jana Rulewskiego, który poinstruował swojego zastępcę - Krzysztofa Gotowskiego, aby w razie gdy Wałęsa pójdzie na ustępstwa dla władzy, ogłosić go zdrajcą; czy wiceprzewodniczącego KKP Andrzeja Gwiazdy, który po wydaniu oświadczenia dotyczącego kwestii strajku zrezygnował ze swojego stanowiska, ze swojej funkcji zrezygnował także rzecznik prasowy związku Karol Modzelewski.
Przybyła z Gdańska do Bydgoszczy Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność” wydała oświadczenie, że napaść na działaczy związku była prowokacją przeciwko rządowi generała Jaruzelskiego.
Stan wojenny[]
13 grudnia 1981 wprowadzony został stan wojenny, a "Solidarność" została zdelegalizowana. Zaczęto interweniować opozycjonistów[1].
22 kwietnia 1982 Zbigniew Bujak, Bogdan Lis, Władysław Frasyniuk, Władysław Hardek powołali Tymczasową Komisję Koordynacyjną NSZZ „Solidarność”, która miała służyć podziemnemu działaniu Solidarności. Działacze byli cały czas ścigani przez SB i musieli się ukrywać.
6 maja 1982 w Gdańsku powołano Regionalną Komisję Koordynacyjną NSZZ „S” w składzie: Bogdan Borusewicz, Aleksander Hall, Stanisław Jarosz, Bogdan Lis i Marian Świtek.
22 lipca 1983 zniesiono stan wojenny. Rok wcześniej, w centrali MSW powołano Biuro Studiów SB – specjalną komórkę, której zadaniem była koordynacja działań resortu przeciwko solidarnościowej opozycji w skali ogólnopolskiej. Na mocy amnestii wielu działaczy Solidarności odzyskało wolność, ale represje nie ustawały.
Zabójstwo Jerzego Popiełuszki[]
19 października 1984 ok. godz. 22:00 w okolicy miejscowości Przysiek k. Torunia został uprowadzony przez funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych kapelan Solidarności Jerzy Popiełuszko. Został skatowany i zamordowany, a jego ciało wrzucono w worku z kamieniami do Wisły. Dokładny przebieg wydarzenia nie jest w pełni znany i budzi kontrowersje.
29 października rozpoczęto poszukiwania ciała na Wiśle pod Toruniem i Włocławkiem, a dzień później (30) odnaleziono zmasakrowane ciało ks. Jerzego. 31 października przeprowadzono sekcję zwłok w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku, pod kierunkiem prof. Marii Byrdy i dr. Tadeusza Jóźwika.
3 listopada odbył się pogrzeb. Uroczystością państwowym przewodniczył Prymas Polski Józef Glemp. We mszy św. uczestniczyło sześciu biskupów, ponad tysiąc kapłanów i kilkaset tysięcy wiernych z Warszawy i całej Polski. Wśród uczestników pogrzebu pojawili się działacze opozycji w tym Solidarności, m. in. Andrzej Gwiazda, Bronisław Geremek, Seweryn Jaworski, Jan Kułaj, Jacek Kuroń, Leszek Moczulski, Zbigniew Romaszewski, Henryk Wujec, Andrzej Wajda.
W dniach 27 grudnia (1984) do 7 lutego 1985 odbywał się wyreżyserowany przez władze PRL proces zabójców ks. Popiełuszki.
Protest głodowy[]
Od 18 lutego 1985 do 31 sierpnia 1986 w Parafii Narodzenia NMP w Krakowie-Bieżanowie (ówczesnym proboszczem był wówczas ks. Adolf Chojnacki) odbywał się protest głodowy zorganizowany przez Annę Walentynowicz. Celem jego było przeciwstawienie się aresztowaniom działaczy opozycyjnych - wśród których byli między innymi: Władysław Frasyniuk, Andrzej Gwiazda, Adam Michnik, Bogdan Lis.
Organizatorami głodówki byli: Bożena Huget, Radosław Huget, Agata Michałek, Anna Galus, Mieczysław Majdzik, Piotr Świder i Witold Toś. Protest został rozpoczęty bez wiedzy i zgody ks. kardynała Franciszka Macharskiego, który dowiedziawszy się o nim był przeciwny protestowi. Ks. Adolf Chojnacki tłumaczył się iż: ,,Dylemat był następujący: gdy zapytam o zgodę księdza kardynała, to najprawdopodobniej jej nie otrzymam. Jeżeli zaś zgodzę się na głodówkę, nie pytając księdza kardynała, to co prawda nie dowiodę należytej subordynacji, ale postąpię zgodnie z sumieniem i przekonaniem. Po pewnych przemyśleniach wybrałem drugie rozwiązanie. Uznałem równocześnie, że jako polski ksiądz w istniejącej sytuacji na propozycję głodówki powinienem się zgodzić". Z powodu sprzeciwu przedstawicieli władzy kościelnej głodówka została po czasie przeniesiona do sal katechetycznych.
Przez strajk głodowy przewinęło się ok. 370 osób, m. in.: Edmund Bałuka, Andrzej Gwiazda (po uwolnieniu), ks. Kazimierz Jancarz, Seweryn Jaworski, ks. Marek Łabuda, ks. Stanisław Konieczny, Jadwiga i Kornel Morawieccy, Władysław Popiełuszko, Zbigniew Romaszewski, Kazimierz Świtoń, ks. Tadeusz Zaleski.
Głodówka była kontrolowana przez Służbę Bezpieczeństwa, która postanowiła wprowadzić współpracownika o pseud. Krzysztof2, który miał na celu skłócić ze sobą Annę Walentynowicz i Lecha Wałęsę.
Przywódca ,,Solidarności" Lech Wałęsa był przeciwny głodówce i nalegał na jej zakończenie. Dr hab. Sławomir Cenckiewicz podaje, iż w ostatnich dniach protest głodowy osłabł z powodu m. in. nieporozumień powstałymi pomiędzy protestującymi. [2]
W sobotę 31 sierpnia 1985 r. ks. Adolf Chojnacki odprawił uroczystą mszę zakańczającą strajk głodowy.
Obrady Okrągłego Stołu[]
Przypisy[]
Zobacz też[]
- Anna Walentynowicz
- Lech Wałęsa
- Solidarność Walcząca
- Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża