Obrona Dniepropietrowska – operacja Armii Czerwonej polegająca na obronie miasta Dniepropietrowsk i blokowaniu niemieckiego przyczółka, trwająca od 12 sierpnia do 29 września 1941 roku. Na przeciw siebie stanęły niemiecka Grupa Armii Południe feldmarszałka Gerda von Rundstedta i sowiecki Front Południowy generała Iwana Tiuleniewa.
Przebieg[]
Przed bitwą[]
22 czerwca 1941 roku III Rzesza zaatakowała ZSRR. Niemcy szybko robili postępy. W sierpniu udało im się okrążyć jednostki Frontu Południowo-Zachodniego i Południowego pod Humaniem. Sowieckie władze obwodu dniepropietrowskiego wydały dyrektywy mówiące o potrzebie tworzenia podziemnych organizacji partyjnych, oddziałów partyzanckich i grup dywersyjnych.
12 sierpnia Niemcy zajęli Wierchowcewo, dzień późńiej, Pjatychatky, 15 sierpnia Krzywy Róg, a 17 sierpnia Nikopol. 19 sierpnia Dniepropietrowski został ostrzelany przez niemiecką artylerię.
Kierunek zachodni[]
Kierunku dniepropietrowskiego broniła 6. Armia Rezerwowa gen. Rodiona Malinowskiego. Frontem Południowym dowodził generał Iwan Tiuleniew. Na kierunku zachodnim miasta broniły:
- 230. Dywizja Strzelecka płk. Kutalewa
- 275. Dywizja Strzelecka gen. dyw. Michaiła Dratwina
- 26. Dywizja Kawalerii płk. Noskowa
- 8. Dywizja Pancerna płk. Jefima Puszkina
Wojska niemieckie planowały uderzyć z Pjatychatki i odciąć wojskom sowieckim przeprawy na Dnieprze. 14 sierpnia 968. Pułk Strzelecki wdał się w walkę z jednostkami niemieckimi na północno-zachodnim podejściu do miasta. Pułk toczył walki w całkowitym okrążeniu przez pięć dni. Ostatecznie udało się je przerwać i pułk toczył dalsze walki na zachód od miasta. W nocy 22 sierpnia pułk został zluzowany i zajął pozycje na prawym skrzydle dywizji.
18 sierpnia 15. Pułk Pancerny pod dowództwem majora Klipina wdał się w walki z wysuniętymi jednostkami Wehrmachtu, które przeprawiły się przez rzekę Bazawłuk. Opór sowieckich czołgistów chwilowo zatrzymał Niemców.
Worek ogniowy płk. Puszkina[]
Według dowództwa Armii Rezerwowej, Niemcy prowadzili natarcie wzdłuż linii kolejowej. Na czele natarcia stała 13. Dywizja Pancerna z 1. Armii Pancernej gen. Ewalda von Kleista. Generał von Kleist był wierny swojej taktyce wbijania klinów pancernych w obronę wroga. Sowieci przewidywali, że uderzenie nastąpi z kierunku Dnieprodzierżyńska, we współpracy z jednostkami poruszającymi się autostradą zaporoską. Pułkownik Jefim Puszkin postanowił zrobić wszystko, aby niemieckie uderzenie trafiło w miejsce przygotowane do obrony. Ustawił swoją dywizję w kształt podkowy, a Niemcy mieli zostać wciągnięci w ogień krzyżowy. Budowano schrony dla pojazdów i artylerii oraz inne umocnienia. 19 sierpnia o 8 rano, Niemcy ruszyli w kierunku Dniepropietrowska. Zgodnie z przewidywaniami, nacierali od Dnieprodzierżyńska.
Gdy pierwsze niemieckie czołgi weszły do worka, zostały ostrzelane artylerią. Niemcy, ponosząc straty, zostali zmuszeni do odwrotu. Do kolejnego ataku doszło 22 sierpnia. Niemcy atakowali prawą flankę i udało im się zająć cześć sowieckich pozycji. Pułkownik Puszkin wysłał do walki swoją rezerwę - batalion ciężkich czołgów KW. Niemcy ponownie się wycofali.
O bitwie dowiedziało się dowództwo Armii Czerwonej. Raport Sowinformbiura mówił o zniszczeniu 99 czołgów, 100 pojazdów, 60 dział przeciwpancernych, 10 pojazdach opancerzonych i 50 motocyklach. 9 września 1941 roku pułkownik Jefim Puszkin otrzymał tytuł Bohatera Związku Radzieckiego.
Kierunek południowy i południowo-zachodni[]
Na południu i południowym-zachodzie miasta działała 255. Dywizja Strzelecka i 28. Dywizja Kawalerii gen. Iwana Zamercewa. 17 sierpnie dywizje zajęły pozycje obronne wzdłuż wzniesień, na zachód od rzeki Mokra Sura. W walkę wdał się 972. Pułk Strzelców. 28. Dywizja Kawalerii broniła terenu przed wsią Antonówka. 255. Dywizja Strzelecka nie była zorientowana w sytuacji i nie miała kontaktu z sąsiednią dywizją. 19 sierpnia 124. Pułk Kawalerii z 28. Dywizji osłaniał odwrót dwóch innych pułków za Dniepr. Major Borys Krotow odparł ataki niemieckiej piechoty oraz czołgów. W dniach 20-22 sierpnia pułk mjr. Krotowa bronił się w rejonie szosy Sursko-Litowsk. 22 sierpnia mjr. Krotow wysadził granatem niemiecki czołg i został ciężko ranny. Zmarł tego samego dnia.
20 sierpnia do walki weszła Dniepropietrowska Szkoła Artylerii i poniosła duże straty. Pod koniec września liczyła jedynie 150 osób. 22 sierpnia o 12, Niemcy rozpoczęli ostrzał artyleryjski, a następnie przebili sowiecką obronę na lewym skrzydle. Dwa dni później generał armii Nikandr Czibisow oddał Dniepropietrowską Szkołę Artylerii pod dowództwo 255. Dywizji Strzeleckiej i rozkazał jej wycofanie się na lewy brzeg Dniepru. Niemieckie ataki nie słabły, a Sowieci stracili 50-60% stanów wyjściowych swoich jednostek. 25 sierpnia o godzinie 1:30, Armia Czerwona opuściła Dniepropietrowsk i wycofała się na lewy brzeg Dniepru. Nocą w mieście trwały jeszcze walki z wojskami korpusu gen. Eberharda von Mackensena. O 8 rano niemieccy żołnierze dotarli do brzegu Dniepru. Niewielka grupa przeprawiła się na drugi brzeg i utworzyła przyczółek w Łomowce.
Walki na lewym brzegu[]
25 sierpnia do miasta wkroczyła niemiecka 13. Dywizja Pancerna. W następnych dniach niemieccy, włoscy i węgierscy saperzy próbowali naprawić mosty kolejowy i drogowy na Dnieprze. Prace prowadzone były wolno, a saperom przeszkadzał ogień wrogiej artylerii. Jednocześnie 60. Dywizja Zmotoryzowana i jednostki 13. Dywizji Pancernej próbowały rozbudować przyczółek. Wieczorem 26 sierpnia jednostki niemieckie zostały zepchnięte do rzeki przez 275. Dywizję Strzelecką, 8. Dywizję Pancerną i oddział Dniepropietrowskiej Szkoły Artylerii. Od rana 27 do nocy 28 sierpnia Sowieci próbowali zlikwidować przyczółek. Dowództwo niemieckiego III Korpusu Zmotoryzowanego dążyło jednak do powiększenia przyczółku. Ostatecznie wycofano 13. Dywizję Pancerną za Dniepr. 28 sierpnia wystartowała sowiecka eskadra z 81. Pułku Lotnictwa Dalekiego Zasięgu, z rozkazem zniszczenia prowizorycznej przeprawy przez rzekę. Silny ogień przeciwlotniczy zatrzymał sowieckie samoloty. We wrześniu na przyczółek przybyła Dywizja SS Wiking SS-Gruppenführera Felixa Steinera. 2 września Niemcy poszerzyli przyczółek na wschodzie i północy. Do 14 września walki ustały, a na przyczółku zostały jedynie dwie zmotoryzowane jednostki, które nie wzięły udziału w bitwie o Kijów. Walki wznowiono 23 września. Cztery dni później 13. Dywizja Pancerna przełamała sowieckie pozycje obronne i dotarła do Spasskiego. Do 29 września Niemcy zdobyli wzgórza, z któych prowadzony był sowiecki ogień artyleryjski.
Po bitwie[]
W walkach na przyczółku dniepropietrowskim Armia Czerwona poniosła spore straty i została zmuszona do odwrotu. Do października 1941 roku Niemcy wprowadzili swoje władze i rozpoczęli represje. Podczas walk zniszczeniu uległo większość obiektów przemysłowych i około 40% domów mieszkalnych. Niemiecka okupacja Dniepropietrowska trwałado 25 października 1943 roku, kiedy to miasto zostało wyzwolone w wyniku bitwy o Dniepr.