Operacja Mały Saturn – operacja Armii Czerwonej na froncie wschodnim, trwająca od 16 grudnia 1942 do 18 lutego 1943.
W wyniku operacji Uran udało się okrążyć od 250 000 do 300 000 żołnierzy niemieckich walczących pod Stalingradem. Aby wykorzystać ten sukces, dowództwo Armii Czerwonej zaplanowało szereg kontrofensyw w zimie pod kryptonimem Operacji Saturn. Józef Stalin zmniejszając zasięg kontrofensywy, zmienił też nazwę na Mały Saturn.
Mały Saturn był wymierzony w wojska Wehrmachtu oraz sojuszników, rozciągnięte na terytorium wschodniej Ukrainy, zmierzające w kierunku Stalingradu.
Przebieg[]
Prolog[]
17 maja 1942 niemieckie Grupy Armii A i B rozpoczęły kontrofensywę, która doprowadziła do drugiej bitwy o Charków. Wkrótce rozszerzono ofensywę, o pola naftowe na Kaukazie i nadano jej kryptonim Fall Blau. Do 6 lipca, 4. Armia Pancerna generała Hermanna Hotha zajęła miasto Woroneż, grożąc załamaniem się oporu Armii Czerwonej, a na początku sierpnia 1. Armia Pancerna generała Paula Ludwiga Ewalda von Kleista dotarła do centrum naftowego Majkop, oddalonego o 500 km od Rostowa. Stopniowo ofensywa zaczęła spowalniać, a opór Armii Czerwonej się nasilał. ZSRR groziło odcięcie szlaków zaopatrzeniowych i utrata pól naftowych.
Operacja Uran[]
Operacja Uran była kryptonimem radzieckiej operacji strategicznej, która doprowadziła do okrążenia 6. Armii niemieckiej, 3. i 4. Armii Rumuńskiej oraz części niemieckiej 4. Armii Pancernej. Operacja ta była częścią toczącej się bitwy pod Stalingradem i miała na celu zniszczenie sił niemieckich w okolicach Stalingradu. Planowanie operacji Uran rozpoczęło się już we wrześniu 1942. Armia Czerwona wykorzystała fakt, że siły niemieckie na południu zostały nadmiernie skoncentrowane wokół Stalingradu, wykorzystując słabsze armie rumuńskie do strzeżenia swoich flanek. Armia Rumuńska była słabo wyposażona i brakowało jej ciężkiego sprzętu do walki z nacierającą Armią Czerwoną. W wyniku operacji Uran udało się okrążyć od 250 000 do 300 000 żołnierzy niemieckich walczących pod Stalingradem.
Operacja Burza Śnieżna[]
Od 12 do 23 grudnia Niemcy przeprowadzili operację Burza Śnieżna. Była akcja 4. Armii Pancernej, polegająca na próbie uwolnienia okrążonych wojsk Osi pod Stalingradem. Siły niemieckie w worku stalingradzkim i bezpośrednio na zewnątrz zostały zreorganizowane w ramach Grupy Armii Don, pod dowództwem feldmarszałka Ericha von Mansteina. Luftwaffe podjęła próbę zaopatrywania sił niemieckich pod Stalingradem przez most powietrzny, ale zaopatrzenie było zbyt małe.
Operacja Mały Saturn[]
Po klęsce Armii Rumuńskiej wokół Stalingradu i udanym okrążeniu niemieckiej 6. Armii, Stalin rozpoczął kontrofensywę nazywaną Operacją Mały Saturn w celu powiększenia obszaru kontrolowanego przez Armię Czerwoną we wschodniej Ukrainie aż do Charkowa i Rostowa.
Pierwszy etap[]
Postęp Armii Czerwonej podczas Operacji Uran, Mars i Mały Saturn.
Pierwszy etap polegał na próbie odcięcia niemieckiej Grupy Armii A na Kaukazie, ale musiał zostać szybko zmieniony, gdy generał Erich von Manstein rozpoczął operację Burza Śnieżna 12 grudnia, próbując uwolnić uwięzione armie w Stalingradzie. Podczas, gdy sowiecka 2. Armia generała Rodiona Malinowskiego zablokowała niemiecki atak na Stalingrad, zmodyfikowany plan operacji Mały Saturn wszedł w życie 16 grudnia.
Siły radzieckie podczas operacji Mały Saturn składały się z sześciu grup. 1. Armia Gwardii gen. Wasilija Kuzniecowa i 3. Armia Gwardii gen. Dmitrija Leluszenki zaatakowały od północy, okrążając 130 000 żołnierzy włoskiej 8. Armii nad Donem. Włosi oparli się sowieckiemu atakowi przez prawie dwa tygodnie, choć w niektórych miejscach mieli przewagę liczebną w stosunku do 9 do 1, ale ponieśli ogromne straty. Manstein wysłał 6. Dywizję Pancerną na pomoc Włochom: z 130 000 okrążonych żołnierzy, tylko 45 000 przeżyło krwawe walki.
Na południu postęp 28 Armii generała Wasilij Herasimenko zagroził okrążeniem 1. Armii Pancernej, a 51. Armia generała Trufanowa zaatakowała bezpośrednio kolumnę, która miała wesprzeć Niemców pod Stalingradem. W odważnym natarciu, 24 grudnia czołgi 24 Korpusu Pancernego dotarły do Tacińskiej Bazy Lotniczej leżącej najbliższej Stalingradu, z której Luftwaffe zaopatrywała oblężone wojska. Radzieckie czołgi godzinami niszczyły niemieckie samoloty transportowe.
Manstein nie miał wyboru i 29 grudnia musiał wycofać się z powrotem do Kotielnikowa, pozostawiając otoczonych Niemców w Stalingradzie. Z 200 000-250 000 żołnierzy otoczonych w mieście, w ręce Rosjan poddało się 90 000 żołnierzy. Tylko 5000 żołnierzy powróciło po wojnie do Niemiec. Ograniczony zakres sowieckiej ofensywy dał również czas generałowi Ewaldowi von Kleistowi na wycofanie swojej Grupy Armii A w kierunku Kubania, z wyjątkiem 1. Armii Pancernej, która dołączyła do Grupy Armii Don w Rostowie.
Stug III w grudniu 1942, nad Donem.
Drugi etap[]
Drugi etap operacji rozpoczął się 13 stycznia 1943, wraz z atakiem czterech armii Frontu Woroneskiego generała Golikowa, który otoczył i zniszczył Drugą Armię Węgierską pod Swobodą nad Donem. W konsekwencji Druga Armia Węgierska, podobnie jak większość innych armii Osi w Grupie Armii B, przestała reprezentować znaczącą siłę bojową. Następnie Sowieci zaatakowali i odepchnęli pozostałe oddziały niemieckiego 24. Korpusu Armii na lewą flankę włoskiej 8. Armii Alpejskiej i jednocześnie zaatakowali samych Włochów. Chociaż korpus Alpejski miał za wszelką cenę przetrzymać front, przygotowania do powszechnego odwrotu rozpoczęły się 15 stycznia. Wieczorem 17 stycznia komendant korpusu generał Gabriele Nasci ostatecznie nakazał całkowite wycofanie się, które zostało przeprowadzone 19 stycznia.
W tym momencie Dywizje Julia i Cuneense były już mocno zdziesiątkowane, a tylko Dywizja Tridentina była nadal zdolna do prowadzenia walki (bitwa pod Nikołajewką, 25-27 stycznia).
Atak na Drugą Armię niemiecką na północy groziło okrążeniem, chociaż udało się jej wycofać, zmuszono ją do odwrotu, a do 5 lutego oddziały Frontu Woroneskiego zbliżały się do Kurska i Charkowa.
Podsumowanie[]
Operacja Mały Saturn zakończyła się zwycięstwem ZSRR. Niemcom nie udało się przebić do oddziałów okrążonych w Stalingradzie, a armie włoskie i rumuńskie zostały znacznie osłabione. Zaledwie jedna dziesiąta żołnierzy z 3. Dywizji Alpejskiej Julia przeżyła (około 1200 ocalałych z 15000 żołnierzy) i około jedna trzecia z 2 Dywizji Alpejskiej Tridentina (około 4250 ocalałych z 15000 żołnierzy).