
Moneta Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona

Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon
Ptolemeusz VIII (z grecko-macedońskiego Πτολεμαῖος; translit: Ptolemaîos) (egip. Ptwlmis) Euergetes (gr. Ευεργετης; translit: Euergetes) Fyskon (gr. Φυσκων; translit: Phuskon) - ósmy[1] władca hellenistycznego Egiptu z grecko-macedońskiej dynastii Ptolemeuszów (Lagidów) współrządzący wraz z bratem Ptolemeuszem VI Filometorem i siostrą Kleopatrą II w latach 170 - 165 p.n.e, panujący w Egipcie, jako uzurpator w 164 p.n.e, kontrolujący Cyrenajkę w latach 163 - 145 p.n.e i panujący w Egipcie, jako legalny władca w latach 145 - 132 i 130 - 116 p.n.e aż do swej śmierci. Analogicznie, jak wcześniejsi i późniejsi męscy królowie-faraonowie Egiptu z dynastii Ptolemeuszów (Lagidów) nosił królewskie imię Ptolemeusz (Ptolemaîos). Poprzednikiem Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona był jego bratanek Ptolemeusz VII Neos Filopator panujący wspólnie z matką zaledwie kilka miesięcy, a po jego śmierci sukcesja przypadła jego synom: Ptolemeuszowi Apionowi w Cyrenajce, Ptolemeuszowi X Aleksandrowi na Cyprze i Ptolemeuszowi IX Soterowi II Lathyrosowi wraz z matką Kleopatrą III w Egipcie. Był pradziadkiem słynnej Kleopatry VII. Władca ten, jako jeden z nielicznych przedstawicieli tej dynastii posiadał podwójny przydomek: oficjalny Euergetes (gr. "Dobroczyńca") przyjęty po zajęciu Aleksandrii w 145 p.n.e i odziedziczony po pradziadku - Ptolemeuszu III Euergetesie i nadany mu przez jego przeciwników pogardliwy Fyskon (gr. "Tłuścioch, Brzuchacz"). Poza tym w stosunku do niego odnotowano też inne przydomki: Kakargetes (Złoczyńca) i Philologos (miłujący naukę).
Panowanie Euergetesa II w porównaniu z poprzednikami uważa się za bardzo chaotyczne i skomplikowane. Przesycone konfliktami społecznymi i rodzinnymi, przeplatane dzieciobójstwem, kazirodztwem i okrucieństwem, a zakończone podziałem państwa nie może uchodzić za udane. Od niego pogłębia się - obecny, choć wówczas jeszcze niewyraźny za Filometora - długi i wyniszczający kryzys dynastyczny w rodzie Ptolemeuszów charakteryzujący się częstym traceniem i odzyskiwaniem tronu przez pojedynczego monarchę, brutalnymi intrygami, dzieleniem się władzą między siostrami, braćmi i partnerami/partnerkami, niespójnym dziedziczeniem władzy raz przez braci i siostry, a raz przez synów i córki oraz epizodycznym traceniem kontroli nad prowincjami: Cyrenajka i Cypr na rzecz najbliższych krewnych - uzurpatorów zakończony właściwie dopiero przez Kleopatrę VII.
Jego rządy koregencyjne z bratem i siostrą w latach 170 - 165 p.n.e upłynęły pod znakiem VI i ostatniej wojny syryjskiej z seleucydzkim królem Antiochem IV Epifanesem - synem Antiocha III Wielkiego, który dwukrotnie dokonał zwycięskiej inwazji na Egipt i Cypr i od aneksji państwa ptolemejskiego powstrzymała go jedynie rzymska ambasada oraz tymczasowym zastąpienie starszego brata Filometora usuniętego w 169 p.n.e przez anty-syryjskich opozycjonistów. Kilka lat po zakończeniu wojny popadł w konflikt z bratem o władze, w który zaangażowała się sama Republika Rzymska, która przydzieliła mu Cyrenajkę. Potem przy pomocy republikanów starał się opanować należący do Ptolemeusza VI Cypr, ale bezskutecznie. Po śmierci starszego oponenta w bitwie po kilku miesiącach ponownie zjednoczył imperium zajmując Aleksandrię i organizując zabójstwo własnego bratanka. W dalszej kolejności nawiązał romans z własną siostrzenicą - Kleopatrą III zakończony wojną domową z jej matką, a swoją dotychczasową żoną i siostrą - Kleopatrą II, który wygrał i podczas, którego "wysławił się" dzieciobójstwem - tym razem własnego syna. Prowadzone przez niego koregencja osłabiła władzę centralną, a podział państwa w testamencie stał się pośrednią przyczyną niemożności uchronienia Egiptu przed rzymską inwazją w 30 p.n.e. Z drugiej strony pomimo swej brutalności i egoizmu, słynął również, jako człowiek inteligentny i światły oraz wielki budowniczy. Udało mu się również zachować sojusz z Rzymem, w którym nie znajdował się na straconej pozycji, jak jego potomkowie.
Tytulatura[]

iwa-n-nTrwi-prwi iuen neczerui perui (Ojciec Bogów) stp.n-ptH Setepenptah (Wybraniec Ptaha) iri-mAat-ra Irimaatre (Ten, Który Wnosi Porządek, Re) sxm-anx-n-imn Sechemanchenamon (Żywe Wcielenie Amona)

ptwlmis (anx-Dt mri-ptH) Ptolemajos anch det Meriptah (Ptolemeusz, Żyjący Wiecznie ; Ukochany Ptaha)
- Imię horusowe: Hr Hwnw Hkn.tw-m-anx.f-Hr-nst-it.f mar-spw Dsr-msxaw.f-Hna-Hpw-anx , Hwnw-Hkn.tw Hr-nst-it.f tit-Dsr(t)-nt-nsw-nTrw stp.n-itm-Ds.f , Hwnw Hri-tp-pDt-9 sA-wsri msi-n-Ast Ssp-n.f-nsyt-ra-m-a-it.f
- Imię nebti: shrw-ib-tAwi
- Złoty Horus: wr-pHti nb-Hbw-sd-mi-it.f-ptH-tA-Tnn-it-nTrw-ity-mi-ra
- Prenomen: iwa-n-nTrwi-prwi stp.n-ptH iri-mAat-ra sxm-anx-(n)-imn
- Nomen: ptwlmis (anx-Dtmri-ptH)
- Dodatkowe, szóste imię wprowadzone w czasach ptolemejskich: pA nTr mnx, pA nTr mnx nb-qnw, nTrwi-mnxwi, nTrw-mnxw
Greccy i greckojęzyczni poddani znali go, jako Φιλομητωρ Ευεργετης Φυσκων; translit. Ptolemaîos Euergetes Phuskon (pol. Ptolemeusz Euergetes Fyskon). Nosił również przydomki: Kakargetes (Złoczyńca) i Philologos (miłujący naukę).
Życiorys[]
Dowiedź się więcej: Ptolemeusz V Epifanes[]
Dowiedź się więcej: Ptolemeusz VI Filometor[]

Ptolemeusz V Epifanes - ojciec Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona
Ptolemeusy VIII Euergetes II Fyskon urodził się w 182/181 roku p.n.e, jako syn faraona/króla Egiptu Ptolemeusza V Epifanesa — syna Ptolemeusza IV Filopatora i jego siostry Arsinoe III — oraz jego żony Kleopatry I - syryjskiej księżniczki, córki Antiocha III Wielkiego z dynastii Seleucydów. Małżeństwo jego rodziców zostało zawarte w 194 p.n.e w Rafii i było motywowane próbą normalizacji stosunków między zwaśnionymi Seleucydami i Ptolemeuszami zrealizowaną w 195 p.n.e w zdecydowanie korzystniejszy sposób dla tych pierwszych. Mimo politycznych pobudek małżeństwo okazało się dzietne. Euergetes II posiadał rodzeństwo w postaci starszej siostry Kleopatry II (189 p.n.e) i starszego brata Ptolemeusza VI Filometora (186 roku p.n.e). Niedługo po narodzinach młodszego syna Ptolemeusz V Epifanes został w 180 p.n.e otruty przez swych generałów w związku z ambicjami przekraczającymi możliwości militarne Egiptu i potencjalnie mogące zagrozić jego istnieniu.

Ptolemeusz VI Filometor - starszy brat i poprzednik Fyskona
Po otruciu Epifanesa jedynym i powszechnie akceptowanym dziedzicem tronu stał się Ptolemeusz VI, ale w związku z tym, że w momencie śmierci ojca miał zaledwie 6 lat na czas osiągnięcia pełnoletności faktyczną władzę w jego imieniu zaczęła sprawować matka Kleopatra I. Ptolemeusz VIII i Kleopatra II uzyskali dostęp do władzy dopiero po śmierci ich matki Kleopatry I syryjskiej, gdy w 170 p.n.e sprawujący po niej regencje dwaj ambitni dworzanie: Eunajos i Lenajos de jure dla wzmocnienia jedności Egiptu, a de facto prawdopodobnie dla umocnienia swej pozycji ogłosili trójwładzę rodzeństwa i jeszcze tego samego roku rozpoczęli przygotowania dla przywrócenia ptolemejskiego panowania w Celesyrii. VI wojna syryjska szybko przybrała dla Egipcjan bardzo groźny obrót. Antioch IV Epifanes, syn i następca Antiocha III Wielkiego dwukrotnie zajmował Egipt i dwukrotnie oblegał Aleksandrię w 169 i 168 p.n.e, a Ptolemeusz VI tymczasowo został nawet obalony przez zbuntowanych mieszczan, którzy ogłosili jedynym władcą jego młodszego brata. Ostatecznie między braćmi doszło do ugody, a ambasada rzymska przekonała Antiocha do wycofania się z Egiptu i zawarcia pokoju.

Siostra i pierwsza żona Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona
Jednak to wydarzenie najwidoczniej pobudziło Fyskona do zagarnięcia całego królestwa dla siebie. W październiku 164 roku p.n.e wykorzystując rozruchy wewnętrzne, które mógł sam zorganizować wygnał Filometora, ale ten powrócił już w lipcu 163 p.n.e, gdy Rzymianie przywrócili go na aleksandryjski. W ramach kompromisu między zwaśnionym rodzeństwem Republikanie wydzielili dla Euergetesa II Cyrenajkę, ale Cypr i sam Egipt pozostawili Filometorowi i jego żonie - siostrze Kleopatrze II. Gdy w 162 p.n.e był gościnnie w Rzymie w Cyrenajce wybuchł bunt pod dowództwem egipskiego wicekróla Ptolemeusza Sympetesisa, które jednak po powrocie Fyskona stłumiono[2][3]. Przez jakiś czas między braćmi trwał pokoju aż do 155 roku p.n.e, gdy Ptolemeusz VIII Fyskon twierdził, że jego brat próbował go zamordować. Żeby zapobiec przyszłym próbom, władca Cyrenajki zdecydował, że jeśli nie będzie miał syna, przekaże swe królestwo Rzymianom[4] i od tej pory próbował militarnie zagarnąć Cypr, co mu się jednak nie udało.

Kleopatra III - siostrzenica i druga żona Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona
Po śmierci brata Filometora w 145 p.n.e w bitwie nad rzeką Ojnoparas kolejnym monarchą w Aleksandrii został ogłoszony jego nieletni syn - Ptolemeusz VII Neos Filopator w imieniu, którego regencje sprawowała jego matka Kleopatra II. Aleksandria podzieliła się na dwa stronnictwa - jedno lojalne wobec Kleopatry i jej syna, a drugie dążące do zjednoczenia podzielonego imperium po przez koronacje władcy Cyrenajki. Aleksandryjscy Żydzi stanęli po tej pierwszej stronie - wydaje się, że nieliczne siły jakimi mogła dysponować królowa były dowodzone przez dwóch żydowskich oficerów: Oniasza (możliwe, że tożsamego z Oniaszem IV) i Doziteosa. Większość mieszkańców stolicy jednak - włącznie z rzymskim ambasadorem Lucjuszem Minucjuszem Thermusem - spiskowała z bratem zmarłego króla. Nie wiadomo czy miała miejsce konflikt zbrojny, ale ponad wszelką wątpliwość opozycjoniści wysłali do Cyreny delegacje, która zaprosiła Ptolemeusza VIII do objęcia rządów w Aleksandrii, a gdy tylko do tego doszło przyjął przydomek Euergetes na cześć swego popularnego pradziadka, poślubił wdowę po starszym bracie (a zarazem swoją siostrę) i zabił Neosa Filopatora "zamordowanego w ramionach matki na weselu" według rzymskiego historyka Marka Junianusa Justynusa. Równocześnie jego przeciwnicy nadali mu przydomek Fyskon ("Brzuchacz").
Euergetes II został w rok później (144 p.n.e) koronowany w egipskim stylu na faraona w Memfis. Właśnie podczas uroczystości koronacyjnych jego świeżo poślubiona żona Kleopatra II urodziła mu pierworodnego syna Ptolemeusza, który w związku z okolicznościami otrzymał przydomek Memfites. Poza oficjalną żoną Fyskon posiadał również dwie kochanki: Irenę, która urodziła mu jednego syna - Ptolemeusza Apiona oraz siostrzenicę Kleopatrę III - córkę swej prawowitej żony. Romans z tą drugą, którą w 141-140 p.n.e poślubił i uznał za główną królową doprowadził do wojny domowej między bratem i siostrzenicą, a siostrą i matką Kleopatry III - Kleopatrą II, która po wstępnych sukcesach została zmuszona do ugody. W Kleopatra III urodziła partnerowi dwóch synów - następców: Ptolemeusza IX Sotera II Lathyrosa (139 p.n.e) i Ptolemeusza X Aleksandra[5] oraz kilka córek: Kleopatrę IV (140 p.n.e), Kleopatrę V Selene (135 p.n.e) i Kleopatrę Tryfenę (135 p.n.e). Zmarł 28 czerwca 116 p.n.e mając 65 lub 66 lat.
Sytuacja wewnętrzna[]
Reformy wewnętrzne[]
Pomimo swego despotyzmu monarcha ten po wygranej wojnie z siostrą Kleopatrą II w 130 p.n.e wydał szereg dekretów o charakterze gospodarczym, społecznym i prawnym w celu zażegnania chaosu wewnętrznego po wojnie domowej i zreformowania kraju. Wśród jego zarządzeń znalazły się:
- Amnestia dla wszystkich złoczyńców, których przestępstwa miały miejsce przed 9 dniem miesiąca Farmuti pięćdziesiątego drugiego roku (= 28 marca, 118 p.n.e), z wyjątkiem morderców i rabusiów świątyń.
- Osoby, które brały udział w grabieży podczas wojny domowej, będą mogły wrócić do domu, a to co pozostanie z ich majątku, nie zostanie skonfiskowane.
- Zaległości podatkowe umorzone z wyjątkiem królewskich rolników, którzy są dziedzicznymi dzierżawcami
- Umorzenie długów wobec państwa zaciągniętych przez strategów w związku z objęciem urzędu.
- Podróżujący do wnętrza Aleksandrii nie będą podlegać rekwizycji od celników, z wyjątkiem obowiązków prawnych. (To prawdopodobnie oznacza, że towary przewożone na na wielbłądzie byłyby badane przez celników, ale towary noszone na głowie lub plecach, albo w rękach przez biednych, którzy szli pieszo, mogli przejść swobodnie. Jednak muszą płacić składki za takie rzeczy jak transport promami.)
- Towary importowane za pośrednictwem ksenonikonu nie powinny być zatrzymywane jako przemyt, z wyjątkiem bramy (prowadzącej z portu do miasta)
- Wszyscy, którzy stali się nieuczciwie faktycznymi posiadaczami ziemi w czasie wojny domowej, mogą uregulować swoją sytuacje najpierw zawłaszczając ziemię suwerenowi, płacąc roczny czynsz za dzierżawę, a w zamian otrzymując od suwerenów regularną dotacje. Nie zostaną wobec nich wniesione żadne opłaty w odniesieniu do lat poprzedzających obecny rok 52.
- Rodzimi Egipcjanie (Koptowie), którzy stali się kleruchami podczas wewnętrznego chaosu zostają potwierdzeni w swoim posiadaniu.
- Niektóre usługi (leitourgiai) należne kleruchom, o których mowa w poprzednim punkcie, są umarzane.
- Ziemię, którą administruje sama świątynia (geanhieromene) będzie mogła dalej administrować bez interwencji ze strony kogokolwiek. (W rzeczywistości jest to zobowiązanie króla, że jego agenci nie będą im przeszkadzać.)
- Zaległości w podatkach należnych ze świątyń zostają umorzone.
- Koszty pochówku świętych byków ponosi państwo.
- Kapłanom, którzy kupili swój urząd od państwa (a nie tradycyjnie odziedziczyli) potwierdzono ich funkcje świątynne
- Potwierdzenia prawa azylu dla świątyń, które go posiadają
- Należy sprawdzić nieprawidłowości w odniesieniu do różnych środków stosowanych przez poborców pobierających dochody rządowe w naturze.
- Ci, którzy przesadzają ziemię winorośli lub ziemię sadowniczą, która została dopuszczona do marnotrawienia, będą posiadali ziemię bez podatku przez pięć lat i ze specjalnie niskimi podatkami na następne trzy lata. Na terytorium kraju związanym z Aleksandrią dozwolona będzie dodatkowa trzyletnia łaska.
- Domy lub grunty zakupione od Korony ( ἐκ τοῦ βασιλικοῦ ) mają pozostać w posiadaniu prawnym. (Euergetes i Kleopatra wspólnie zgadzają się uznać transakcje drugiej strony z królewskiego skarbca).
- Właściciele domów, które zostały spalone lub w inny sposób zniszczone, mogą je odbudować jak przedtem (tj. Bez specjalnego zezwolenia, które musiało zostać pozyskane od państwa w przypadku jakiegokolwiek nowego budynku). Zniszczone Świątynie również mogą być odbudowane bez uprzedniego pozwolenia, ale wysokość jest ograniczona do 10 łokci (około 15 stóp). Panopolis jest wyłączony z tego dekretu.
- Rolnicy i robotnicy przemysłowi w służbie króla są chronieni przed wymuszeniami ze strony urzędników państwowych
- Strategowie i inni wyżsi urzędnicy nie mogą przyjmować i egzekwować dobrych gruntów już uprawianych przez królewskich rolników (plantatorów).
- Niektóre klasy społecznie nie powinny być posiadać zakwaterowania dla swych kleruchów. A mianowicie: Kapłani, Grecy służący w armii, królewscy rolnicy oraz ci, którzy prowadzą pewne gałęzie przemysłu na podstawie licencji kupionych od Korony - tkaczy wełny, robotników, świniopasów, hodowców gęsi, producentów oliwy i piwa, a także producentów miodu. Gdy dowolny członek z wymienionych klas jest właścicielem innych domów poza tym, w którym mieszka, kleruchowie mogą mieć w nich kwaterę, ale nie więcej niż połowa domu, o którym mowa może być wzięta.
- Strategowie i inni wyżsi urzędnicy nie mają prawa zmusić kogokolwiek do pracy za nich bez odpowiedniego wynagrodzenia.
- Nałożone kary na osoby, które nie przestrzegają przepisów dotyczących monopolu na oliwę.
- Kary powstałe z powodu niedostarczenia chrustu i trzcin w celu naprawienia obwałowań wału.
- Kary nakładane na osoby, które wycięły drzewa w swoich gospodarstwach bez anulowania licencji rządowej.
- Królewscy rolnicy i robotnicy w branżach, w które Korona inwestuje, nie mogą być osobiście krępowani za długi. Ich dobra mogą być ograniczone, ale nie narzędzia niezbędne do ich pracy.
- Pracownicy włókiennictwa nie mogą być zmuszani do pracy dla urzędników bez odpowiedniego wynagrodzenia.
- Żaden urzędnik nie może przejąć łodzi na własny użytek.
- Żaden urzędnik nie może uwięzić nikogo za prywatną kłótnię z nim samym lub za dług wobec niego; jeżeli miałby do czynienia z jakimkolwiek oskarżeniem, musi złożyć pozew we właściwej formie w wyznaczonym sądzie.
Despotyzm[]
Wszystkie starożytne źródła literackie przedstawiają Ptolemeusza VIII Euergetesa II Fyskona, jako potwora, obrzydliwego w wyglądzie i dzikiego w swej mściwości. Historycy pisali o jego krwawych prześladowaniach wszystkich, których podejrzewał o nielojalność wobec niego przejawiających się w egzekucjach, konfiskatach na szeroką skalę, a nawet masakrach ludu aleksandryjskiego przez jego najemników. W 144 p.n.e podczas uroczystości w Aleksandrii na cześć nowo narodzonego księcia Ptolemeusza Memfitesa nakazał zabicie kilku Cyrenajczyków, którzy przybyli z Euergetesem II do Aleksandrii rok wcześniej pod pretekstem tego, że bez szacunku mówili o królewskiej konkubinie Irenie. Szczególnie dojście przez niego do władzy odbiło się na negatywnie na inteligentach z Muzejonu. Wielu z nich było bowiem związanych z Filometorem i Euergetes uważał ich za swoich potencjalnych wrogów. Duża część aleksandryjskich uczonych i artystów została wygnana lub dobrowolnie uciekła do innych państw greckich, a w miejscach, do których przybyli - jak twierdzi ptolemejski pisarz Menekles z Barki - rozwijali miejscową naukę. Według Polibiusza "W kółko Euergetes [II] wypuszczał swoje wojska na lud Aleksandrii, by go masakrowali".
Według Józefa Flawiusza w odróżnieniu od poprzedników było on nieprzychylny żydowskiej mniejszości w Aleksandrii - w Przeciw Apionowi opowiadając o konflikcie między Fyskonem, a Kleopatrą II po śmierci Filometora wspomina o poparciu aleksandryjskich Żydów dla królowej i żydowskim dowódcy Oniaszu walczącym przeciwko Fyskonowi. Gdy więc zwycięskich Euergetes II wkroczył do stolicy kazał w akcie zemsty pochwycić wszystkich Judejczyków w mieście - wraz z kobietami i dziećmi - związać ich i nagich rzucić przed rozjuszone upojeniem słonie, aby te ich stratowały, ale zwierzęta ominęły Izraelitów i rzuciły się na przyjaciół Fyskona wielu z nich zabijając. Jakby tego mało monarsze okazała się straszna zjawa ostrzegająca go przed uczynieniem czegoś złego Żydom, a jego nałożnica imieniem Irena (lub Itaka) również odwlekała go od zemsty aż ten ustąpił[6].
Działalność budowlana[]
Ptolemeusz VII Euergetes II Fyskon podobnie, jak jego następcy prowadził wzmożone prace budowlane głównie o charakterze sakralnym w celu pozyskania dla siebie religijnych Koptów i wpływowego kapłaństwa. Wybudował nowe świątynie na południu kraju w Elefantynie i na wyspie File, w miejscowościach Kom Ombo, Qasr al-Aguz, Danderze i Karnaku położonych w Górnym Egipcie oraz Taposiris Magna w Delcie wzniósł nowe świątynie i kaplice poświęcone głównie Amonowi, Ozyrysowi, Totowi i Imhotepowi. Poza fundowaniem nowych ośrodków kultu monarcha rozbudowywał i ulepszał już istniejące m. in. świątynię Montu w Medamud i Świątynię Tota w Ad-Dakka. Zainicjował budowę portyku w świątyni Amona w Medinet Habu i bramy w Koptos. Podczas jego panowania kontynuowano prace budowlane nad słynną świątynią Horusa w Edfu zarządzone jeszcze przez Ptolemeusza III Euergetesa (I).[7]
Działania wojenne[]
VI i ostatnia wojna syryjska[]
VI wojna syryjska została wypowiedziana w 170 p.n.e przez dwóch egipskich regentów: Eunajosa i Lenajosa w imieniu królewskiego, niepełnoletniego rodzeństwa: Ptolemeusza VI Filometora, Kleopatry II i najmłodszego Ptolemeusza VIII ich stryjowi od strony matki - królowi Syro-mezopotamii z dynastii Seleucydów, Antiochowi IV Epifanesowi. Przyczyną było opanowanie terenów współczesnego Izraela, Zachodniego Brzegu, Strefy Gazy, Libanu, a także zachodniej Jordanii oraz południowej Syrii znanych w epoce hellenistycznej zbiorczo, jako Celesyria/Coelesyria, czyli "Syria dolna" przez ojca Antiocha noszącego to samo imię i przydomek "Wielki" oraz chęć przywrócenia panowania ptolemejskiego w regionie od czasów przegranej dla Egipcjan V wojny syryjskiej. Kampania była jednak tak nieudolnie zaplanowania, że w jej pierwszym roku (70 p.n.e) nie miały miejsce żadne działania zbrojnie, a dopiero w drugim (69 p.n.e) Epifanes na czele swych wojsk zaatakował i zdobył strategiczne położone Peluzjum wdzierając się w głąb kraju. Aleksandryjczycy świadomi niebezpiecznego przebiegu wojny obalili nieudolnych ministrów i na ich miejsce wprowadzili dwóch nowych: Komanosa i Kineasza. W tym czasie Syryjczycy opanowali prawie cały Egipt z wyjątkiem stolicy, ale nowym regentom udało się wynegocjować z Antiochem porozumienie na mocy, którego król Syrii stał się "opiekunem" (a więc w zasadzie zwierzchnikiem) najstarszego Ptolemeusza Filometora, który miał się stać jednowładcą w zamian za wycofanie swym z kraju nad Nilem. Mieszkańcy Aleksandrii stanowczo jednak się sprzeciwili uznania podległości wobec Seleucydów, a więc zaraz po ogłoszono porozumienia obalono nie tylko Komanosa i Kineasza, ale też Filometora, którego buntownicy zastąpili jego młodszym bratem Ptolemeuszem VIII. Decyzja ta rozgniewała Antiocha, który rozpoczął oblężenie Aleksandrii. Na szczęście dla Egipcjan na wieść o wybuchu zamieszek w Judei zmuszony został wraz ze swymi siłami zmuszony do odwrotu, a Filometor pogodził się z bratem i siostrą przywracając trójwładztwo rodzeństwa. Rok później (198 p.n.e) jednak Syryjczycy powrócili wraz z flotą ufundowaną przez Epifanesa wbrew ustaleniom pokoju w Apamei zawartego między jego ojcem, a Republiką Rzymską. Podczas, gdy seleucydzka flota opanowała ptolemejski Cypr, król z rodu Seleukosa Nikatora ponownie zajął Egipt i zaczął oblegać Aleksandrię. W Eleusis, na obrzeżach stolicy spotkał przysłanego przez rzymski senat Gajusza Popiliusza Laensa - dawnego przyjaciela z czasów więzienia go w Rzymie po bitwie pod Magnezją. Zamiast przyjaznego powitania, Popiliusz przedstawił królowi żądania republiki: musi natychmiast wycofać się z Egiptu i Cypru. Epifanes błagał, aby dano czas na rozważenie, ale Gajusz narysował laską krąg wokół niego w piasku i kazał mu się zdecydować, zanim wyjdzie na zewnątrz. Zaskoczony Seleucyda wybrał posłuszeństwo rzymskiemu ultimatum i znowu powrócił ze swymi siłami do Celesyrii.[8][9][10]
VI i ostatnia wojna syryjska trwała dwa lata w latach 170 - 168 p.n.e. Jej początek rozpoczyna wypowiedzenie wojny Antiochowi IV Epifanesowi przez królewskich regentów Eunajosa i Lenajosa w imieniu króla Ptolemeusza VI Filometora, Ptolemeusza VIII Euergetesa II i Kleopatry II, a kończy rzymska interwencja Gajusza Popiliusza Laensa. Egipt ptolemejski przetrwał tylko dzięki zaangażowaniu Republiki Rzymskiej, która czerpała żywność głównie z egipskiego handlu zbożem. Na tym etapie Rzymianie byli jeszcze prawdziwymi sojusznikami Egipcjan, a działania Gajusza zbawienne dla Filometora, ale kolejne coraz częstsze interwencje Republikanów mają w przyszłości zmienić Egipt najpierw w państwo wasalne, a następnie w kolejną rzymską prowincje. Wojna nie doprowadziła do jakichkolwiek zmian terytorialnych.
Konflikt z bratem Ptolemeuszem VI Filometorem[]
W 169 p.n.e - podczas VI wojny syryjskiej - został wzniesiony do jednowładzy i jej zakończenie nie oznaczało końca jego ambicji. Po kilku spokojnych latach w 165/164 p.n.e pod dowództwem Dionizjosa Petoserapisa miały miejsce zamieszki w Fajum i Tebaidzie - możliwe, że małe echa wielkiego powstania Koptów z lat 205 - 186 p.n.e lub celowe działania Euergetesa II - co wykorzystał Ptolemeusz VIII Euergetes II, który zapragnął władzy tylko dla siebie i w październiku 164 roku p.n.e wygnał brata z Aleksandrii i na rok stając się jedynym królem. Rzymianie jednak przywrócili Filometora ponownie na egipski i cypryjski tron w lipcu 163 p.n.e, a dla Ptolemeusza VIII wydzielili Cyrenajkę. W 155 p.n.e Fyskon oskarżył starszego brata o zamach na jego życie i w odwecie zapisał swoje władztwo w testamencie Republice na wypadek bezpotomnej śmierci. Euergetes II, niezadowolony z samej Cyrenajki, dwukrotnie przybył do rzymskiego dobroczyńcy, by prosić o przydzielenie mu Cypru. Senat ostatecznie zdecydował się spełnić prośbę Fyskona, ale Filometor zdołał opóźnić interwencje Rzymian przez sprytną dyplomację i w 154 p.n.e pokonał swojego brata, który próbował siłą zaatakować Cypr. Po tym wydarzeniu Republika na pewien czas przestała angażować się w sytuacje w Egipcie. Mimo to starszy brat pozwolił młodszemu rządzić w Cyrenajce, zaręczył go ze swoją córką Kleopatrą Teą (koniec końców nie zawarła z nim małżeństwa, lecz z Aleksandrem Balasem, a następnie z Demetriuszem II Nikatorem) i przyznał mu zasiłek zbożowy. Do końca życia tego pierwszego między rodzeństwem panował pokój.[11][12]
Konflikt z siostrą - małżonką Kleopatrą II[]
W ciągu roku lub dwóch od przejęcia władzy nad Egiptem przez Ptolemeusza VIII Euergetesa II stosunki między nim, a jego siostrą - małżonką stały się napięte. Kleopatra II miała poza zamordowanym synem Neos Dionizosem, dwie córki z Filometorem - Kleopatrę Teę i Kleopatrę III. Pierwsza przeniosła się do Syrii i została małżonką kilku syryjskich monarchów, ale jej druga, młodsza nadal mieszkała w pałacu, kiedy jej matka poślubiła Euergetesa. Euergetes zgwałcił swoją siostrzenicę, a w jakiś czas później - prawdopodobnie w 141-140 p.n.e - ogłosił ją publicznie swoją żonę, jak pokazuje papirus z tego okresu tytułujący Kleopatrę III królową.
Doprowadziło to do niejasnej sytuacji, gdy jednocześnie był jeden król oraz dwie królowe: "Kleopatra siostra" (Kleopatra II) i "Kleopatra Żona" (Kleopatra III) - obie posiadające swych zwolenników i przeciwników. Dawni poplecznicy Ptolemeusza Filometora i Neosa Dionizosa w królewskim konflikcie poparli Kleopatrę II, a jego eskalacja miała miejsce w 131-130 p.n.e, gdy podekscytowani Aleksandryjczycy dokonali próby podpalenia pałacu królewskiego, a Euergetes II wraz z Kleopatrą III, jej dziećmi oraz sześcioletnim królewiczem Memfitesem, synem Kleopatry II uciekł na Cypr. Kleopatra II stała się jedynym władcą, ale była za takiego uważana jedynie przez Greków i inne mniejszości, gdyż koptyjska większość głównie pozostała lojalna wobec Fyskona. Tymczasem Euergetes zebrał na Cyprze armie najemników, podstępem zabił uzurpatora działającego w Cyrenie, którego do siebie zaprosił i w zemście - rzekomo za zniszczenie swych posągów i wizerunków przez Kleopatrę II w Egipcie - zabił własnego syna, Memfitesa, którego ciało pociął na kawałki i wysłał w pudełku do Aleksandrii, jako prezent urodzinowy dla swej rywalki i matki chłopca. W tym czasie lojaliści Fyskona zaczęli walczyć z oddziałami wiernymi królowej i wykorzystawszy zamęt Euergetes II na czele swych najemników zdobył w 129 p.n.e stolice, a Kleopatra II uciekła na dwór swego zięcia - syryjskiego króla Demetriusza II Nikatora w Antiochii.
Kiedy Kleopatra II przybyła na dwór Seleucydów, jej córka Kleopatra Tea prawdopodobnie już żyła we wrogim rozłące z Demetriuszem, ponieważ została przeniosła się do Ptolemais (Akki). Królowa skłoniła Demetriusza do ataku na Egipt w zamian obiecując mu cały łup z wyprawy. Jednak król po powrocie z dziesięcioletniej partyjskiej niewoli był bardzo niepopularny w Antiochii, a zanim dotarł do granicy Egiptu ze swoją armią już jego własne królestwo buntowało się przeciwko niemu. Rebelianci przystąpili do negocjacji z Ptolemeuszem VIII błagając go, aby użył potęgi Egiptu, aby przywrócić na tron jakiegoś innego księcia z dynastii Seleucydów. Euergetes II cynicznie odpowiedział na to żądanie wysyłając do Syrii młodego Egipcjanina, syna handlarza, jako swojego kandydata podającego się za syna Aleksandra Balasa i na jego cześć przyjmującego imię Aleksander II Zabinas. Okazało się jednak, że Antiochijczycy rzeczywiście woleli go od Demetriusza II, który musiał uciekać przed Zabinasem do Tyru, gdzie prawdopodobnie został zamordowany na rozkaz własnej małżonki - Kleopatry Tei. Gdy nadzieje budowane na Nikatorze okazały się błędne Kleopatra II powróciła do Egiptu, jako przegrana i porozumiała się z bratem i córką w 124 p.n.e zostając ponownie "królową Kleopatrą Siostrą" obok "królowej Kleopatry Żony". Przywrócono trójwładztwo, które przetrwało do śmierci Fyskona w 116 p.n.e. W tym samym roku prawdopodobnie zmarła również Kleopatra II, a Imperium Ptolemeuszów został podzielone między jego trzech synów - Ptolemeusza Apiona, Ptolemeusza X Aleksandra i Ptolemeusza IX Sotera II Lathyrosa.
Przypisy[]
- ↑ Numerowanie panujących królów ptolemejskich jest anachroniczne - za ich życia poszczególnych władców oznaczano jedynie przydomkiem i tytulaturą. W przypadku następców Ptolemeusza V Epifanesa jest to o tyle trudne, że późniejsi Ptolemeusze często tracili i na nowo odzyskiwali tron oraz dzielili się władzą z rodzeństwem.
- ↑ A History of Egypt: Volume 4, Under the Ptolemaic Dynasty (Google Books)
- ↑ The Cambridge History of Africa (Google Books)
- ↑ Livius - The Will of Ptolemy VIII Physcon
- ↑ Ptolemy X Alexander - Livius
- ↑ Józef Flawiusz - Przeciw Apionowi - str. 41
- ↑ Ptolemy VIII Euergetes Tryphon - UCL
- ↑ Sixth Syrian War (171-168) - Livius
- ↑ Sixth Syrian War (170-168 BC) - Ancients - Commands and Colors
- ↑ Historia/"70 tygodni" łaski dla Izraela (lata 606 p.n.e - 33 n.e)
- ↑ Ptolemy VI Philometor - Livius
- ↑ Cleopatra Thea - Livius
Źródła[]
- Egipt: Okres Ptolemejski / XXXI dynastia
- Egipt Starożytny - Ptolemeusze (Lagidzi) - narmer.pl
- Ptolemy VIII Physcon - Livius
- Ptolemy VIII Euergetes II | Macedonian king of Egypt | Britannica.com
- Ptolemy VIII Physcon - Virtual Religion Network
- Ptolemaic Dynasty -- Ptolemy VIII root - Tyndale House
- [E. R. Bevan: The House of Ptolemy • Chap. X