Rewolucja francuska

Rewolucja francuska (nazywana też Wielką Rewolucją Francuską lub Wielką Rewolucją) – rewolucja burżuazyjno-masońska we Francji trwająca w latach 1789-1799: za jej początek uważa się zdobycie Bastylii 14 lipca 1789 r., a koniec 9 listopada 1799 r., kiedy Napoleon Bonaparte dokonał zamachu stanu. Podczas niej doszło m. in. do próby wprowadzenia tzw. ,,nowego porządku" (obalenie monarchii Burbonów, zmiana kalendarza i nazw ulic, niszczenie elementów kultury, zastąpienie katolicyzmu Kultem Najwyższej Istoty). Z powodu zbrodni dokonanych przez rewolucjonistów na przeciwnikach i wprowadzeniu terroru oraz mitów powstałych wokół rewolucji ocena wydarzenia wzbudza wiele kontrowersji. Rewolucjoniści początkowo oficjalnie uważali siebie za reprezentantów stanu trzeciego i obiecywali postępowe zmiany oraz znieśli powinności feudalne, jednak po wybuchu ludowej kontrrewolucji w Wandei (marzec 1793 r.) rozpoczęli akcje pacyfikacyjne.

Przyczyny[]

Przyczyny rewolucji tkwiły w stosunkach gospodarczo-społecznych. W latach siedemdziesiątych XVIII wieku nastąpiła ekonomiczna stagnacja, w końcu zaś lat osiemdziesiątych ogarnął Francję kryzys gospodarczy i polityczny, który zaostrzył konflikty społeczne. Na skutek nieurodzajów szerzyła się drożyzna, niekorzystny układ handlowy z Anglią pozwalał Anglikom wprowadzać swoje towary na rynek francuski, co hamowało rozwój rodzimego przemysłu. Rosło niezadowolenie stanu trzeciego, który coraz ostrzej krytykował uprzywilejowane stanowisko duchowieństwa i szlachty, próżniacze życie dworu wersalskiego, nieudolne rządy absolutne i rosnący nacisk podatkowy. Idee oświecenia szerzone przez wybitnych francuskich pisarzy pobudzały do walki o zniesienie przestarzałego systemu politycznego i ustroju feudalnego. Na czele stanu trzeciego stanęła najbardziej prężna i świadoma swych celów burżuazja, dążąca do obalenia absolutyzmu i zdobycia władzy.

Przed rewolucją[]

Nieudolny rząd króla Ludwika XVI nie mógł opanować sytuacji w państwie, a długi państwowe stale rosły. Nie mogąc uporać się z trudnościami finansowymi, król odwołał się do warstw uprzywilejowanych, ale Zgromadzenie Notablów nie zgodziło się na podatki i wtedy Ludwik zwołał 5 maja 1789 roku Stany Generalne, licząc, że posłowie uchwalą podatki dla ratowania skarbu państwa. Bogate mieszczaństwo uznało to za dogodny moment do rozpoczęcia walki o władzę i reformy polityczne.

Zasiadający w Stanach Generalnych posłowie stanu trzeciego zażądali wspólnych obrad z pozostałymi stanami. Król się temu sprzeciwił, co spowodowało, że przedstawiciele stanu trzeciego ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym. Nie dopuszczeni do sali obrad zebrali się w sali do gry w piłkę i przysięgli, że nie rozejdą się dopóki nie uchwalą konstytucji. Król był więc zmuszony zgodzić się na wspólne obrady.

Wybuch i przebieg rewolucji[]

Zdobycie Bastylii[]

Zgoda króla na wspólne obrady z Konstytuantą była tylko zgodą pozorną, gdyż Ludwik po kryjomu gromadził wojsko pod Wersalem. Na wiadomość, że ma ono uderzyć na Paryż, doszło do rozruchów i 14 lipca 1789 roku do zdobycia Bastylii. Opanowanie tej twierdzy, a zarazem i więzienia, stanowiącego symbol absolutyzmu królewskiego, uważa się za faktyczny początek rewolucji francuskiej. Więźniowie, czyli kilka pospolitych przestępców (a nie jak mówią mity wrogowie polityczni) zostali uwolnieni, zaś strażnicy zlinczowani, a ich dowódca, markiz Bernard-René de Launay, zabity.

Jacques de Flesselles i markiz de Launay — Grafika anonimowego autorstwa przedstawiająca motłoch z nabitymi na pale głowami Jacques de Flesselles i Bernarda-René Jourdan, po rozpoczęciu rewolucji francuskiej 14 lipca 1789 r.

Ludwik XVI, nie dowierzając wojsku, nie zdecydował się na użycie siły. Przybył do Paryża i zamanifestował pogodzenie się z nową sytuacją. Na znak zgody ludu i króla do barw Paryża - niebieskiej i czerwonej dołączono biały kolor Burbonów, symbolizujący władzę króla. W ten sposób dano początek narodowej fladze Francji.

Skutki zdobycia Bastylii[]

Zdobycie Bastylii wywołano wrzenie rewolucyjne na prowincji, gdzie powoływano nowe władze miejskie. Chłopi odmawiali świadczeń na rzecz szlachty i Kościoła, palili zamki i dwory. Pod wpływem tych wydarzeń w nocy z 4 na 5 sierpnia 1789 roku Konstytuanta zniosła przywileje stanowe i 26 sierpnia ogłosiła Deklarację Praw Człowieka i Obywatela.

Uchwalenie Konstytucji[]

Konstytucja Francji weszła w życie 14 września 1791 roku. Umiarkowana burżuazja uznała więc, że rewolucja jest zakończona. Wypadki we Francji wywołały jednak zaniepokojenie na dworach sąsiednich państw, obawiających się haseł rewolucyjnych i wrzenia wśród własnych poddanych. Liczni emigranci spośród arystokracji francuskiej podsycali te obawy, a sam król Ludwik XVI podjął tajne zabiegi, by uzyskać pomoc w celu stłumienia rewolucji. W Paryżu przygotowywano plan, aby ułatwić królowi ucieczkę do Austrii, gdzie miał stanąć na czele emigrantów i armii niemieckiej. Plan ten został udaremniony przez poczmistrza w Varennes, który podczas zmian koni w powozie, rozpoznał przebranego za służącego króla. Ludwik został więc zmuszony do powrotu do Paryża, gdzie zaprzysiągł konstytucję.

Powołanie nowej władzy[]

We wrześniu 1791 roku zostało wybrane wg nowej ordynacji wyborczej, opartej na cenzusie majątkowym, Zgromadzenie Prawodawcze. Wobec niezdecydowanej polityki wewnętrznej i zagranicznej Legislatywa została zmuszona do ustąpienia. O dalszym losie króla i ustroju Francji miał zadecydować Konwent Narodowy, wybrany w sierpniu 1792 roku na podstawie powszechnego prawa wyborczego w dwustopniowym głosowaniu. W Konwencie początkowo przewagę mieli żyrondyści - zwolennicy republiki demokratycznej, później większe wpływy zdobyli bardziej radykalni, walczący o republikę ludowodemokratyczną jakobini, którym przewodził Maksymilian Robespierre.

Masakry wrześniowe[]

2 września upadła oblegana przez Prusaków twierdza Verdun. Wieści o tym szybko się rozniosły po Francji. W nękanym klęską głodu Paryżu zapanowała histeria i pojawiły się plotki o zdradzieckim przymierzu przedstawicieli szlachty i duchowieństwa z Prusakami. Ponieważ dotychczasowy parlament – Legislatywa dopiero co zakończył swoje prace, a nowy – Konwent Narodowy – jeszcze nie odbył pierwszego posiedzenia, faktyczną władzę w mieście przejęła Komuna Paryża, ludowy samorząd grupujący najbardziej radykalnych polityków. Organ ten już w czasie masakr nie zrobił nic, by je powstrzymać, może poza werbalnymi wezwaniami do spokoju.

W dniach 2-9 września miało miejsce wymierzane samosądów w przedstawicieli arystokracji i duchowieństwa (zabito również pospolitych więźniów nie mających związku z kontrrewolucją) za rzekomy spisek zawiązany przez przedstawicieli tych dwóch stanów. Wśród ofiar była zamordowana 3 września Maria Luiza, księżna de Lamballe i zarazem najbliższa przyjaciółka i ochmistrzyni dworu królowej, która wychodząc z przesłuchania w więzieniu La Force została zaatakowana przez motłoch; odcięto jej głowę i tłum ze swoją zdobyczą poszedł pod twierdzę Temple aby nastraszyć Marię Antoninę. Podczas masakr wrześniowych zginęło od 1400 do 1600 osób.

Egzekucja Ludwika XVI[]

20 kwietnia 1792 roku rewolucyjna Francja wypowiedziała wojnę Austrii, co wywołało entuzjazm wśród ludu, który spodziewał się, że wojna doprowadzi do całkowitego obalenia istniejącego ustroju. Wojna miała jednak przebieg niepomyślny, na pomoc Austrii przyszły Prusy. Lud paryski, posądzając króla o zdradę, uderzył 10 sierpnia 1792 roku na pałac królewski Tuileries. Ludwik XVI schronił się pod opiekę parlamentu, który polecił go uwięzić. 22 września 1792 roku Konwent ogłosił Francję republiką.

Pod naciskiem jakobinów 11 stycznia 1793 roku król został uznany za winnego zamachu na wolność ludu i skazany na śmierć. Wyrok wykonano 21 stycznia. 14 października skazano, a 16 stracono królową Marię Antoninę. Ludwik XVII, będący pod ,,opieką" rewolucjonistów był bity, a następnie został zamknięty w pustej celi w której był rzadko dokarmiany i myty, zachorował na gruźlicę, co doprowadziło do jego śmierci 8 czerwca 1795 roku, Marii Teresie Charlotce zaś udało się przeżyć okres rewolucji. Stracono wiele osób z otoczenia króla, w tym jego siostrę - Elżbietę.

Obalenie monarchii pogłębiło proces rewolucji we Francji i dodało odwagi do walki, w rezultacie czego pokonano wojska austriackie i pruskie.

I koalicja antyfrancuska i wojny wandejskie[]

Ludobójstwo wandejskie — Obraz przedstawiający eksterminację ludności w Wandei, Joseph Aubert (1882)

Niebawem armia francuska przeszła do natarcia i opanowała Belgię oraz dotarła do Renu. Sukcesy wojenne rewolucyjnych wojsk Francji i ścięcie króla zmobilizowały dwory europejskie do walki z Francuzami. W 1793 roku powstała I koalicja, obejmująca kilkanaście państw z Wielką Brytanią na czele. Jednocześnie w samej Francji szerzyły się spiski monarchistyczne.

23 lutego 1793 roku Konwent nakazał w ustawie o powołanie 300 tys. rekrutów, z czego 4 tys. miało pochodzić z Wandei. Niezadowolenie wywołała droga, którą rekrutacja miała się odbyć. W przypadku nieznalezienia odpowiedniej liczby ochotników, każda gmina miała sama wyznaczyć odpowiednią grupę ludzi, nieistotne czy w drodze losowania, przez wybór czy w inny sposób. W marcu wybuchła kontrrewolucja w Wandei, zaś w czerwcu 1793 roku posłuszeństwo władzom republikańskim wypowiedział również Lyon. Kontrrewolucjoniści oprócz sprzeciwieniu się przymusowemu poborowi do wojska, stanęli w obronie katolicyzmu. Konwent rozkazał gen. Louisowi Turreau przeprowadzenie akcji pacyfikacyjnych w Wandei. Rewolucjoniści przeprowadzali akcje eksterminacyjne ludności (łącznie z kobietami i dziećmi), w wyniku których zginęło co najmniej 117 000 osób, szacunki wskazują jednak nawet na liczbę 500 000.

We wrześniu Tulon zajęli Brytyjczycy. Armie koalicji uzyskały przewagę i zajęły utracone poprzednio obszary oraz zagroziły samej Francji.

W kraju narastały trudności gospodarcze, szerzyła się drożyzna i spekulacja. Dla ratowania rewolucji jakobini powołali Komitet Ocalenia Publicznego i Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego, a 24 czerwca 1793 roku ogłosili nową konstytucję, najbardziej demokratyczną, zapewniającą wszystkim obywatelom Francji od 21 roku życia bierne i czynne prawo wyborcze. Konstytucja gwarantowała oświatę wszystkim obywatelom, pracę bezrobotnym, pomoc społeczną biednym. Ze względu na trwającą wojnę konstytucja nie weszła w życie. W celu przeciwdziałania spekulacji wprowadzono najwyższe ceny żywności. Chłopom ułatwiono nabywanie ziemi skonfiskowanej emigrantom i duchowieństwu. Jakobini przeprowadzili również reorganizację armii, zobowiązując do służby wszystkich mężczyzn w wieku 18-25 lat. Opracowana przez Carnota nowa taktyka wojenna pozwoliła Francuzom odzyskać inicjatywę strategiczną. Wojska koalicji zostały więc wyparte za Ren i utraciły część Holandii.

= Terror=[]

Dyktatura jakobinów była zaciekle zwalczana przez monarchistów. Jakobini odpowiedzieli na to polityką terroru. W Paryżu powołano Trybunał Rewolucyjny, który wszystkich kontrrewolucjonistów karał śmiercią. Rozpoczęto walkę z Kościołem. Terror jakobinów doprowadził do pacyfikacji kraju i stłumienia opozycji. Robespierre, nie zmieniając metod rządzenia, likwidował swoich osobistych przeciwników, w tym i swojego dawnego sojusznika Dantona, sprzeciwiającego się terrorowi. Stopniowo przywódca jakobinów zaczął tracić poparcie ludu, coraz bardziej niezadowolonego z krwawych rządów i odczuwającego nadal trudności aprowizacyjne. Wprowadzone przez Robespierre'a sterowanie gospodarką przez państwo godziło w burżuazję. Przeciwnicy jakobinów w Konwencie Narodowym dokonali więc 27 lipca 1794 roku (wg kalendarza rewolucyjnego 9 themidora) zamachu stanu i aresztowali ich przywódcę, a następnego dnia stracili na gilotynie bez sądu, wraz z innymi czołowymi liderami jakobinów. W ten sposób został zamknięty radykalny i krwawy okres rewolucji.

Ocena rewolucji[]

Pomimo swoich szlachetnych haseł rewolucja francuska w oczach części historyków zapisała się jako okres największego terroru w historii Francji: samosądy przeprowadzanie przez zdemoralizowanych ludzi (tolerowane przez rewolucjonistów, a niektórzy z nich sami podburzali lud) na arystokratach i duchownych (m. in. masakry wrześniowe), publiczne mordowanie poprzez ścięcie głów gilotyną ludzi uznanych za publicznych wrogów, wojny wandejskie i w Lyonie, podczas których doszło do zbrodni o znamionach ludobójstwa, antykatolickie prześladowania (m. in. stracenie 16 karmelitanek z Compiègne, 11 zakonnic z Valenciennes). Bardzo duża liczba książek historycznych mówi o szlachetności rewolucji francuskiej, lecz część historyków uważa to za mity, które stworzyli jakobini.