Stanisław August Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie koło Kluczborka, zm. 12 lutego 1798 w Petersburgu) – polski król elekcyjny; rządził w latach 1764-1795 (do upadku Rzeczpospolitej). Był ostatnim królem elekcyjnym i świadkiem wszystkich 3 rozbiorów Polski. Współtwórca m. in. Teatru Narodowego, KEN-u i Konstytucji 3 Maja. Ocena jego panowania oraz relacji z carycą Katarzyną II Wielką budzi sporo kontrowersji.
Życie[]
Stanisław w młodości podróżował po Europie, dzięki czemu poznał sytuację Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej i systemy rządzenia, co odbiło się w stworzeniu jego poglądów i pomysłów na reformy jako przyszły król.
W 1757 r. przybył do Sankt Petersburga w celu poproszenia carycy Elżbiety Romanow w detronizacji Augusta III Sasa. Tam poznał Katarzynę, przyszłą władczynię Rosji Katarzynę II Wielką. Został jej kochankiem, choć w rzeczywistości - jak się później okazało - nie brała go na poważnie.
August III von Wettin zmarł w 1746 r. Jego i ojca rządy zbliżyły nadciągający upadek Rzeczpospolitej przez niedbalstwo i wielką wojnę północną, a Katarzyna II planowała kontynuować wpływanie Rosji na swojego osłabionego, zachodniego sąsiada.
Elekcja i rządy[]
Stanisław Poniatowski posiadał wsparcie Familii i carycy, wiedzącej o uległości kandydata. Dzięki pomocy rosyjskiej armii przebywającej niedaleko głosowania udało się magnatowi zdobyć tron.
Był wielkim zwolennikiem reform, w tym ustrojowych, oświeceniowych, gospodarczych i kulturalnych. Był świadomy jednak, że będzie musiał mieć poparcie Rosji w celu przeforsowania ich. Swobodę w działaniu miał jedynie w zakresie tematyki kulturalnej, co wykorzystywał podczas swoich rządów.
Gospodarka bardzo dobrze się rozwinęła głównie dzięki trwającemu od dekad pokojowi. Zwiększyła się ludność miast, wzrosła zamożność i zaczęto budować manufaktury.
Mundur kadeta szkoły rycerskiej.
Okres rządów Stanisława czasem nazywa się polskiego oświecenia. Był on przeciwnikiem sarmatyzmu i konserwatyzmu, a zwolennikiem nowoczesnych i oświeceniowych reform. Wykorzystując usunięcie zakonu jezuitów, którzy przodowali w edukowaniu polskiego społeczeństwa, stworzono w 1765 r. Szkołę Rycerską. Była to publiczna szkoła w Warszawie mająca na celu edukowanie dzieci w wieku 7-12 lat przez 7 lat w sprawach wojskowych i w cywilnych obowiązkach publicznych. W przeciwieństwie do popularnego teologicznego nauczania jezuitów, ta szkoła kładła nacisk na doktryny oświeceniowe.
Konfederacja barska i I rozbiór Polski[]
Polscy szlachcice już od pewnego czasu obawiali się zagrożenia dla Złotej Wolności. Apogeum konfliktu stało się podpisanie Praw Kardynalnych, nadających zasady ustrojowe Rzeczpospolitej.
Zdenerwowana szlachta w 1768 r. w Barze stworzyła Konfederację barską. Jej celem było uniezależnienie Rzeczpospolitej od Rosji, abdykacja Stanisława Poniatowskiego i przywrócenie dawnych przywilejów dla wiary katolickiej. Posiadała ok. 10 tysięczną armię i była finansowo wspierana przez Francję i przekonała Turcję by wypowiedzieć Rosji wojnę, by ta była zajęta konfliktem na własnym terenie.
W 1772 r. Imperium podpisało pokój z Ottomanami i Katarzyna była w stanie rozgromić buntowniczą szlachtę. Uznała jednak, że nie uda się jej panować nad całym terenem Rzeczpospolitej, więc uznała, że Prusy chcące Pomorze i Austria licząca na nabytek z rąk Turcji niż Polski będą dobrymi kandydatami do podziału.
Latem 1772 r. w Sankt Petersburgu dokonano traktatu rozbiorowego. Król Prus Fryderyk II miał wtedy rzekomo powiedzieć: "Katarzyna i ja jesteśmy zwykłymi rabusiami. Chciałbym jedynie wiedzieć jak imperatorowa uspokoiła swojego spowiednika?! Płakała, kiedy zabierała, a im więcej płakała, tym więcej zabierała!"
Ziemie utracone na rzecz trzech mocarstw po ! rozbiorze Polski.
Wkrótce w 1791 r. sejm uchwalił ustawę głoszącą konstytucję - nazwaną Konstytucją 3. Maja. Była to pierwsza w Europie i druga na świecie.
Jako reakcja do tego wydarzenia stworzono konfederację targowicką złożoną z polskich szlachciców, a finansowaną przez Rosję, nie chcącej dopuścić do reform Polski.
Wkrótce siły rosyjskie z sukcesem powstrzymały ruchy, niszcząc ustawową konstytucję.
Stanisław Poniatowski był zmuszony uczestniczyć w sejmie w Grodnie (1793 r.), dzielący Polskę między Rosję i Prusy.
Odpowiedzią Polaków było powstanie Kościuszkowskie pod wodzą Tadeusza Kościuszki. Po krwawym stłumieniu powstania Rosjanie przeprowadzili trzeci i ostatni rozbiór Rzeczpospolitej. Tym samym król abdykował. Wyjechał do Sankt Petersburga, gdzie zmarł.
Drugi rozbiór Polski.
Wszystkie trzy rozbiory Polski.