Stanisław Bogusław Leszczyński herbu Wieniawa (ur. 20 października 1677 we Lwowie, zm. 23 lutego 1766 w Lunéville) – król Polski (1704-1709, 1733-1736), książę Lotaryngii i Baru (1738-1766), starosta nowodworski (w 1701 i 1703 roku), starosta odolanowski (1696), wolnomularz. Ojciec królowej Francji - Marii Leszczyńskiej.
Życiorys[]
Młodość[]
Był synem podskarbiego wielkiego koronnego Rafała Leszczyńskiego i Anny z Jabłonowskich, córki Stanisława Jana. Do chrztu we Lwowie, który odbył się 21 października 1677 w katedrze łacińskiej, trzymał go jego dziadek hetman polny koronny Stanisław Jan Jabłonowski i jego siostra Zofia Dzieduszycka. Jego edukacją zajmowali się nauczyciele domowi, w tym sprowadzani z zagranicy. Przyszły król uczęszczał także do gimnazjum protestanckiego w Lesznie. W latach 1695–1696 odbył podróż po Europie.
Pierwsze funkcje[]
Był marszałkiem sejmiku przedkonowkacyjnego województw poznańskiego i kaliskiego w 1696 i 1697 roku. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej. Z woli ojca objął w 1696 starostwo niegrodowe odolanowskie. Na sejmie elekcyjnym w 1697 opowiedział się razem z ojcem za kandydaturą syna zmarłego króla Jana Sobieskiego - Jakuba, ale ostatecznie poparł elektora saskiego. Był elektorem Augusta II Mocnego w 1697 roku z województwa kaliskiego. Nowy król odwdzięczył mu się, mianując go podczaszym wielkim koronnym. W 1699 Leszczyński został wojewodą poznańskim. Sytuacja zmieniła się po wybuchu wojny północnej w 1700 i wkroczenia wojsk szwedzkich do Polski.
Król Polski[]
Po zajęciu Warszawy przez wojska szwedzkie w 1704, wroga królowi Augustowi II Mocnemu szlachta polska zawiązała konfederację warszawską i 16 lutego zdetronizowała króla. Będąc delegatem konfederacji, Leszczyński spotkał się z królem Szwecji - Karolem XII w Lidzbarku Warmińskim. Karol docenił jego wpływy w Wielkopolsce i wysunął jako kandydata na tron. Leszczyński początkowo złożył zobowiązanie, że koronę przyjmie jedynie w depozyt i przekaże ją Jakubowi Sobieskiemu, jednak obietnicy nigdy nie dotrzymał. 12 lipca 1704 sejm elekcyjny, zwołany w szwedzkim obozie wojskowym pod Warszawą, potwierdził formalnie wybór nowego króla. Proklamacji nie dokonał zgodnie z prawem zwyczajowym prymas Michał Stefan Radziejowski, lecz biskup poznański Mikołaj Stanisław Święcicki. Dopiero jednak 4 października 1705 został koronowany na króla Polski w kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie przez arcybiskupa lwowskiego Konstantego Józefa Zielińskiego.
Przez cały 5-letni okres panowania Leszczyńskiego trwała w Polsce wojna przeciwko szwedzkiej okupacji, przy czym August II Mocny (Wettyn) dopiero w 1706 zrzekł się swej polskiej korony na rzecz nowego króla (pokój w Altranstädt). Przebywające w Rzeczypospolitej wojska saskie zniszczyły dobra Leszczyńskiego. Szczególnie ucierpiało Leszno, które zostało spalone. Po zniszczeniu przez Rosjan ekspedycyjnej armii szwedzkiej pod Połtawą 8 lipca 1709, Szwedzi opuścili także ziemie Rzeczypospolitej.
Wygnanie[]
W sierpniu 1709 roku przez Szczecin udał się do Stralsundu na Pomorzu Szwedzkim. Tam Karol XII powierzył mu kierownictwo armii szwedzkiej dowodzonej przez Nilsa Gyllenstiernę. W tym czasie Leszczyński wielokrotnie przeprawiał się do Szwecji, by przedstawić tam swoje koncepcje polityczne. 5 grudnia 1712 w Ribnitz koło Stralsundu Leszczyński zawarł ugodę z reprezentującym Augusta II feldmarszałkiem saskim Jakubem Henrykiem Flemmingiem. W myśl jej postanowień zwracał rywalowi jego akt abdykacji z 1706, tracąc tym samym polską koronę, zachowując jednak tytuł królewski. Wynegocjował amnestię dla swoich zwolenników, zwrot swoich utraconych majątków i roczną pensję. Porozumienie to nie weszło jednak w życie, uznane za nieważne przez Karola XII.
W grudniu 1712 udał się w podróż do Turcji. Na początku 1713 roku, trasą przez Jassy, dotarł do Benderów, gdzie miał nadzieję spotkać króla Szwecji. Karol XII został już jednak wcześniej przeniesiony w okolice Adrianopola. Leszczyński udał się zatem na Krym. Stamtąd podjął próbę destabilizacji Rzeczypospolitej i obalenia Augusta II. Wiosną 1713 roku na audiencji w Bakczysaraju przekonał chana krymskiego do wyprawy na Rzeczpospolitą. W czerwcu 1713 przez Wrocław wysłał też do kraju swojego wysłannika z pieniędzmi przeznaczonymi na wywołanie zamieszek. Na przełomie wiosny i lata na czele kilkudziesięciu tysięcy Tatarów chana Qaplana I Gireja, wojsk tureckich, polskich oraz dragonów szwedzkich przeprawił się przez Prut i stanął pod Chocimiem. Ostrzeżony hetman wielki koronny Adam Mikołaj Sieniawski rozpoczął przygotowania obronne. Wyprawa zakończyła się fiaskiem na skutek nacisków dyplomacji cesarskiej i rosyjskiej.
Księstwo Dwóch Mostów[]
4 lipca 1714 Leszczyński przybył do dziedziczonego przez władców szwedzkich Księstwa Dwóch Mostów. Karol XII uczynił go księciem z upoważnienia (fr. prince par délégation), co miało zabezpieczyć egzystencję byłego polskiego monarchy. W czasie swych rządów Leszczyński wzniósł tam rezydencję podmiejską Tschifflik w Zweibrücken, nakazał budowę nowego klasztoru w Gräfinthal, gdzie pochowana została jego córka Anna. Na swoim dworze utrzymywał francuski zespół teatralny noszący nazwę Teatru Jego Mości Króla Polski.
W styczniu 1719 zmuszony został do opuszczenia swojego księstwa. Przez Bergzabern i Landau in der Pfalz udał się do Wissembourga, gdzie też osiadł na dłużej.
Pobyt we Francji[]
Kolejne 14 lat Stanisław Leszczyński przebywał we Francji. W Wissembourgu zamieszkiwał do 1725, a następnie do 1733 zamieszkiwał w zamku w Chambord.
W 1725, dzięki wstawiennictwu Markizy de Prie, jego córkę Marię poślubił król Francji – 15-letni wówczas Ludwik XV, młodszy od swej wybranki o 6 lat. Ludwik XV angażował się później bezpośrednio, wszak bez powodzenia, w powrót swego teścia na tron Polski, zwolniony przez śmierć Augusta II w 1733.
Król Polski (drugi raz)[]
Stanisław Leszczyński pojechał na elekcję do Warszawy, mocno wspierany pieniędzmi przez swego zięcia. 12 września 1733 w Warszawie wybrany został przez 11 697 szlachty królem Polski. Za jego kandydaturą wotowali: prymas Teodor Potocki i 8. biskupów, 120. senatorów świeckich, ministrów i dygnitarzy, domy Potockich, Mniszchów, Jabłonowskich, Szembeków, Załuskich, Rzewuskich i Poniatowskich z Czartoryskimi.
5 października stronnicy Sasa pod osłoną korpusu rosyjskiego generała Piotra Lacy ogłosili Augusta III królem Polski we wsi Kamion na Pradze. Augusta III poparło 906 stronników. Augusta III Sasa poparli biskupi Jan Aleksander Lipski i Stanisław Józef Hozjusz, 19. senatorów, ministrów i dygnitarzy, domy pańskie: Wiśniowieckich, Radziwiłłów, Sanguszków, Lubomirskich, Branickich, Zawiszów. Ponowny wybór Leszczyńskiego stał się powodem wojny o tron polski. Nastąpiła zbrojna interwencja Rosji, Austrii i Saksonii, za których protekcją obwołany został królem August III. Stronnictwo Leszczyńskiego stawiło większy opór jedynie w Gdańsku, licząc tam na pomoc francuską. Faktycznie przybył niewielki francuski oddział interwencyjny pod dowództwem hrabiego Plélo, ale został rychło rozbity przez Sasów i Rosjan, zaś Gdańsk skapitulował po kilkumiesięcznym oblężeniu.
Stronnicy Leszczyńskiego uznali wówczas Augusta III, natomiast on sam przebrany za chłopa uciekł do Królewca w Prusach Książęcych, wówczas zawiązała się nowa zbrojna konfederacja dzikowska w obronie jego elekcji. Po jej rozbiciu w Puszczy Zielonej i po porozumieniu się Francji i Austrii – Stanisław Leszczyński zmuszony został do zrzeczenia się korony i powrócił do Francji.
Jak twierdził w swojej książce pt. Głos wolny wolność ubezpieczający (datowanej na 1733, ale wydanej w 1748) będąc królem Polski dążył do umocnienia władzy centralnej, zniesienia poddaństwa chłopów i ograniczenia liberum veto.
Lotaryngia[]
Kardynał Fleury kierujący ówczesną polityką Francji jako pierwszy minister Ludwika XV był politykiem ostrożnym. Postanowił więc nie poświęcać interesu swego kraju za królewskiego teścia. Wojna o sukcesję zakończyła się kompromisem z Austrią. August III został uznany królem Polski, ale w zamian Stanisław Leszczyński został dożywotnim władcą bogatego księstwa Lotaryngii, należącego dotychczas do Franciszka Lotaryńskiego. Po śmierci Stanisława księstwo miało zostać przekazane Francji, jako zaległy posag jego córki Marii. Leszczyński okazał się dobrym gospodarzem swego nowego władztwa, zyskując u miejscowej ludności przydomek króla-dobrodzieja. Wsławił się głównie jako mecenas sztuki i nauki. Z jego inicjatywy w Nancy wzniesiono w latach 1737–1741 barokowy Kościół Notre-Dame de Bon Secours, a w latach 1752–1755 wykonano Plac Stanisława, na którym w 1831 w uznaniu jego zasług odsłonięto jego pomnik. Król założył także Akademię Leszczyńskiego.
Śmierć[]
5 lutego 1766 król doznał rozległych poparzeń, gdy jego strój zapalił się od iskry z kominka. Po długiej agonii zmarł 23 lutego w wieku 88 lat i 4 miesięcy. Był najdłużej żyjącym królem Polski. Został pochowany w kościele Notre-Dame de Bon Secours w Nancy.
Po śmierci[]
Kościół Notre-Dame de Bon Secours został zniszczony podczas rewolucji francuskiej, a szczątki królewskie dwukrotnie sprofanowano. W czerwcu 1814 zabrał je Michał Sokolnicki i przewiózł do Poznania, z zamiarem pochowania w katedrze wawelskiej. Od tamtego czasu ich losy były nieznane aż do roku 1924, kiedy odnalezione zostały w podziemiach kościoła św. Katarzyny w Leningradzie, skąd przemycone zostały do Zamku Królewskiego w Warszawie. W roku 1926 przeniesiono je do jednej z sal zamku królewskiego na Wawelu, skąd trafiły w roku 1938 do katedry wawelskiej, początkowo do krypty Batorego, później do krypty Zygmuntowskiej.
W kulturze[]
- Pojawił się w opowiadaniach Zofii Kossak: Sas i Las oraz Imieniny w Lunéville.