Tybet, dawniej Wysoka Tartaria – kraina historyczno-geograficzna oraz dawne państwo położona na terenie dzisiejszych Chin, dokładnie Tybetańskiej Republiki Autonomicznej, prowincji Qinghai oraz zachodniej części Sichuanu.
Nazwa[]
Tybetańczycy na samych siebie mówią Bod (བོད་). Nazwa ta pierwotnie oznaczała ziemie wokół Lhasy. W języku chińskim za to jest to Zangqu - od jednego z rejonów Chi, Tsangu. Nazwa Tybet wywodzi się za to od chińskiego Tubo lub Tufan.
Historia[]
Tybet został zasiedlony już w paleolicie przez sino-tybetańskie plemiona. Najprawdopodobniej przodkami Tybetańczyków jest lud Qiang. Około 600-nego roku mieszkające tam plemiona zostały zjednoczone. Powstało potężne imperium ze stolicą w Lhasie, rozciągające się od pustyni Takla-Makan do Bengalu. Dominującą w nim religią był buddyzm. Swój największy rozkwit osiągnęło w IX wieku, kiedy po rozpadzie Kaganatu Ujgurów zajęło Kotlinę Tarymską. Tybetańczycy mieli swoje własne pismo. Później jednak Tybet rozpadł się na wiele księstewek. Trwało to do 1240, kiedy Tybet został podbity przez Mongołów. Potem ich władza zaczęło słabnąć, aż w końcu Tybet znów stał się niepodległy w 1354. W 1630 Tybet zajęli Koszuci, potem jeszcze wiele razy plemiona mongolskie atakowały te ziemie, ale nie udało im się utrzymać władzy nad nimi. Tymczasem w Tybecie powstał tzw. urząd Daljlamów. Dalajlamowie byli niedziedzicznymi (ale też i nie wybieralnymi) władcami Tybetu, sprawującymi władzę w zasadzie do dziś. Pierwszym Dalajalamą został Gendun Drup, było ich łącznie czternastu. W 1720 Tybet został zajęty przez Chińczyków po wodzą dynastii Qing i od tego czasu był ich protektoratem. W 1788/92 Tybet został zaatakowany przez Gurków z Nepalu. Zostali oni odparci przez Chińczyków, a potem Tybet zostało oficjalnie włączony do Chin. W czasie tzw. Wielkiej Gry Tybet stał się protektoratem brytyjskim. W 1911 po powstaniu w Chinach w Tybecie wybuchł bunt, a państwo stało niepodległe. W 1950 wojska chińskie wkroczyły do Tybetu i zajęły go. Od tego czasu w Tybecie trwa walka o odzyskanie niepodległości.
Administracja[]
Tybet jest podzielony tradycyjnie na trzy regiony: Ü-Tsang, obejmujący głównie dzisiejszą Republikę Autonomiczną ze stolicą w Lhasie, Amdo, obejmujące dzisiejszą prowincję Qinghai oraz Kham zawierające wschodnią część TRA oraz część prowincji Sichuan. dodatkowo ludność tybetańskojęzyczna dominuje w Bhutanie oraz części Indii. Początkowo, t. w okresie rozbicia dzielnicowego Tybetu, był on podzielony na region Ü, zawierający Lhasę i kontrolowany przez dalajlamów oraz tsang przez innych wyznawców buddyzmu. W XVII wieku dołączono do nich Ngari i powstała główna prowincja.