Władysław Dominik Grabski (ur. 7 lipca 1874 roku w Borowie nad Bzurą, zm. 1 marca 1939 roku w Warszawie) – polityk Związku Ludowo-Narodowego, ekonomista, historyk, minister skarbu i dwukrotny premier II RP. Znany głównie z powodu reformy walutowej z 1923 roku, która miała zatrzymać hiperinflację. Wprowadził on, złotego polskiego w miejsce marki polskiej.
Młodość, życie prywatne i kariera naukowa[]
W latach 1883-1892 uczęszczał do V Gimnazjum Filologicznego w Warszawie. W 1892 roku wyjeżdża na studia do Paryża. Jednocześnie studiował na École des Sciences Politiques (1892-1894)oraz ekonomie i historię na Sorbonie (1892-1895). W latach 1896-1897 kontynuował studia w Halle, gdzie poświęca się agronomii. Po śmierci ojca w 1897, wraca do kraju, aby objąć zarząd nad majątkiem w rodzinnym Borowie. Od 1901 roku nawiązuje współpracę z Centralnym Towarzystwem Rolniczym. (zostaje między innymi wiceprezesem). W tym okresie zajął się również pisaniem dwutomowej Historii Towarzystwa Rolniczego, opublikowaną w Warszawie w 1904. Za tę pracę został uhonorowany przez Akademię Umiejętności. Prócz tego działa praktycznie w rolnictwie. W 1899 roku zakłada, drugą tego typu w Królestwie Polskim, rolniczą stację doświadczalną. W 1901 - fabrykę spółdzielczą Spójnia a w 1903 - chłopskie kółko rolnicze Jutrzenka w Boheniu nad Łowiczem. W 1904 organizuje i prowadzi Towarzystwo Melioracyjne w Warszawie.
4 czerwca 1903 w parafii św. Aleksandra w Warszawie poślubił Katarzynę Lewandowską. Miał z nią czterech synów.
Działalność polityczna i I wojna światowa[]
W czasie swojej nauki w gimnazjum, działa w tajnych kółkach samokształcenia, gdzie pozostaje pod wpływem socjalistycznych poglądów, jednak już na studiach zmienia je w kierunku solidaryzmu i liberalizmu. Praca społeczna którą prowadzi wśród chłopów, powoduje uwięzienie go przez władze rosyjskie w 1905 roku. Po krótkiej odsiadce, związał się z Narodową Demokracją i z ramienia tej partii w latach 1905-1912, trzykrotnie zasiada w Dumie jako poseł.
Po wybuchu Wielkiej Wojny, zostaje wiceprezesem Centralnego Komitetu Obywatelskiego. Po wkroczeniu wojsk niemieckich na terytorium Królestwa Polskiego, w 1915, musi uchodzić do Rosji. Do kraju wraca dopiero po rewolucji październikowej. Z powodu tego że reprezentował stanowisko antyniemieckie, zostaje przez Niemców uwięziony w twierdzy modlińskiej. Zaraz po uwolnieniu, w październiku 1918 roku, zostaje ministrem rolnictwa w rządzie Józefa Świeżyńskiego , jednak sprawuje urząd tylko dwa tygodnie.
Działalność polityczna w II RP[]
W 1919 wchodzi z ramienia Związku Ludowo-Narodowego do Sejmu Ustawodawczego. Organizuje wtedy Główny Urząd Likwidacyjny na czele którego pozostaje do 1922. Jako prezes GUL uczestniczy w polskiej delegacji na konferencje pokojową w Paryżu. W tym samym roku zostaje po raz pierwszy ministrem skarbu w rządzie Leopolda Skulskiego, gdzie reprezentuje Narodową Demokrację. Już wtedy podejmuje pierwsze próby stłumienia inflacji. Robi to poprzez uporządkowanie gospodarki budżetowej. Jego starania jednak niweczy sytuacja na froncie wojny polsko-bolszewickiej, jak również to że 9 czerwca 1920 rząd poddaje się do dymisji.
Pierwszy rząd Grabskiego[]
Po 2 tygodniowym kryzysie, zostaje powołany rząd pozaparlamentarny, na czele którego staje Grabski. Gabinet miał charakter fachowy, co premier podkreślił w swoim exposé, wygłoszonym 30 czerwca 1920 roku. Podkreślił że, rząd skupi się na najważniejszym problemie czyli reformie rolnej. Zapowiedział on zgłoszenie trzech projektów ustaw w tej sprawie. Zaproponował również powołanie na czas wojny Rady Obrony Państwa (ROP). W ostatniej kwestii ostatecznie poparła go prawica i lewica. Z powodu postępów wroga i przełamania frontu 4 lipca 1920 roku, Grabski zmuszony jest prosić przywódców Ententy o mediacje pokojową. 6 lipca premier wyjeżdża do Spa, gdzie obradują zachodnie państwa. Brytyjski premier David Lloyd-George ustala z Grabskim ciężkie warunki za uczestniczenie Wielkiej Brytanii w rozmowach. Polska między innymi miała uznać linię Curzona, Ukraińców jako stronę negocjacji, ustąpić z żądań o Gdańsk, jak również w sporze o Zaolzie. Mediacje nie udały się z powodu odrzucenia propozycji brytyjskich przez rząd radziecki. Rząd Polski w późniejszym czasie rozpoczął dystansowanie się od tej próby porozumienia a sam Grabski przyjął całą odpowiedzialność za to niefortunne posunięcie.
Grabski swój wybór na stanowisko premiera traktował jako rozwiązanie tymczasowe. Pod wpływem koncepcji "rządu obrony narodowej", podaje się do dymisji.
Minister skarbu[]
Po upadku swojego gabinetu, trafia on do rządu Wincentego Witosa jako minister skarbu. Nadal związany z Narodową Demokracją, zostaje przez tą partie zmuszony do ustąpienia z urzędu 24 listopada 1920 roku. Przyszłe stosunki z endecją są coraz bardziej chłodniejsze, aż do ostatecznego zerwania współpracy. Powraca do polityki w grudniu 1922, gdy po zabójstwie pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza, głową państwa został Stanisław Wojciechowski. Wojciechowski poleca go na ministra skarbu w pozaparlamentarnym rządzie Władysława Sikorskiego. Grabski jako minister, skupia się głównie na wyeliminowaniu deficytu budżetowego który był źródłem inflacji. Równowagę osiągnąć zamierzał poprzez zmniejszenie wydatków wojskowych i zlikwidowanie dotacji dla kolei. Zwaloryzował również podatki. W kolejnym rządzie Wincentego Witosa pozostał jako minister, żądając obietnicy utrzymania jego programu reform. Z jego trzecią kadencją, zbiegł się okres załamania marki niemieckiej, która w czerwcu pociągnęła markę polską. Mimo opanowania sytuacji przez Grabskiego, był podejrzewany przez rząd o celową grę na walucie w celu pogorszenia wizerunku gabinetu. Jednocześnie sejm odkładał jego reformy. Ostatecznie 30 czerwca 1923 roku, Grabski na ręce premiera składa prośbę o dymisję.
Drugi rząd Grabskiego[]

Drugi gabinet Władysława Grabskiego w 1924 roku.
Grabski wraca do polityki 17 grudnia 1923 roku jako premier i jednocześnie obejmuje tekę ministra skarbu. Był to kolejny gabinet pozaparlamentarny. Trzy dni potem w exposé zapowiada reformę walutową, szybkie zrównanie budżetu i wniesienie projektu ustawy o nadaniu rządowi prawa do wydawania dekretów z mocą ustawy na rok.
11 stycznia 1924 roku, rząd otrzymuje od sejmu pełnomocnictwo, choć skrócone tylko do pół roku.
Hiperinflacja w Polsce i reformy Grabskiego[]
Grabski zweryfikował swoje wcześniejsze plany i postanowił przyspieszyć reformy budżetowe ,które zakładał wcześniej na trzy lata. Ostatecznie ustalono pół roku, aby zdynamizować zmiany. Postanowił również zrealizować zmiany skarbowe i walutowe. Dzięki zmianom dokonanym przez Grabskiego, zmniejszyły się wydatki państwa a wzrosły wpływy z budżetu (głównie przez ustanowienie nowych podatków i nowych monopoli cenowych). Dodatkowo ustabilizował cenę kursu marki polskiej, zreformował przepisy dewizowe a ostatecznie wprowadził złotego polskiego w miejsce wcześniejszej waluty. W styczniu 1924 roku rozpoczyna się również organizacja Banku Polskiego, który staje się bankiem centralnym 28 kwietnia.
Kryzys finansowy 1925 roku i upadek rządu[]
25 lipca 1925 roku z powodu zachwiania się kursu złotego, Bank Polski ogłosił decyzję o zawieszeniu wymienialności polskiej waluty na obce. 28 lipca z tego powodu załamał się kurs. Z powodu zbyt dużej interwencji banku centralnego, 3 września 1925 roku rozpoczął się kryzys bankowy. Gabinet Grabskiego próbował przeciwdziałać skutkom, jednak ani Sejm nie uchwalił ustaw zaproponowanych przez rząd, ani też prezes Banku Polskiego nie chciał współpracować z Grabskim. Z powodu tych wydarzeń, 13 listopada 1925 roku, rząd Grabskiego podał się do dymisji.
Wycofanie się z polityki i praca uniwersytecka[]

Grabski jako rektor SGGW
Po zamachu majowym ostatecznie Grabski odsuwa się się od polityki. Od 1923 pracuje jako profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w Warszawie a w latach 1926-1927 i 1927-1928 został rektorem tej uczelni.
Śmierć[]
Władysław Grabski zmarł w Warszawie 1 marca 1938 roku. Został pochowany na Powązkach.
Zobacz także[]
Bibliografia[]
- Wojciech Morawski: Władysław Grabski – polityk, mąż stanu, reformator Warszawa: Narodowy Bank Polski, 2004.