Warmia wśród krain Polski
Warmia − (niem. Ermland, staroprus. Wormjan, łac. Varmia) — kraina historyczna należąca do Polski.
Nazwa[]
Nazwa krainy pochodzi od pruskiego plemienia Warmów. Warmowie swoje określenie wzięli z pruskiego słowa "wormjan" co oznaczało "czerwony", stąd Warmia, to po staroprusku "czerwona ziemia".
Herb[]
Herb Księstwa Warmińskiego i jednocześnie herb Warmii
Herb Warmii jest następujący: na czerwonym tle Baranek Boży w złotej aureoli, trzymający białą chorągiew z czerwonym krzyżem. Drzewce chorągwi złote, zwieńczone krzyżem. Z piersi Baranka płynie krew do złotego kielicha.
Historia[]
Prusowie[]
Pierwotnie Warmia była zamieszkiwana przez pruskie plemię Warmów. W XIII wieku padli oni ofiarą ekspansji Zakonu Krzyżackiego. Warmowie bardzo zaciekle bronili się przed ekspansją krzyżacką, byli jednym z najwaleczniejszych pruskich plemion. Wraz z Natangami rozpoczęli II powstanie pruskie pod wodzą Herkusa Montego. Niewiele ich dzieliło od zwycięstwa, lecz ostatecznie ulegli przewadze zachodnioeuropejskiego rycerstwa - powstanie upadło, a Warmowie wraz z resztą Prusów zostali kompletnie wynarodowieni.
Państwo zakonne[]
Chorągiew biskupstwa warmińskiego w bitwie pod Grunwaldem
Po podboju krzyżackim Warmia nie stała się bezpośrednią posiadłością Zakonu - w 1243 roku utworzono diecezję warmińską, a Warmia stała się własnością biskupią. Między biskupami warmińskimi a krzyżakami bardzo często dochodziło do zatargów, które musiały być rozwiązywane na drodze sądowej. Mimo tych sporów, diecezja warmińska popierała krzyżaków w wojnach z sąsiadami, a w czasie wielkiej wojny z Zakonem, biskup warmiński wystawił liczącą 1000 ludzi chorągiew, która walczyła po stronie krzyżackiej pod Grunwaldem. Klęska w tej bitwie złamała potęgę zakonu, a po przegranej przez krzyżaków wojnie trzynastoletniej Warmia weszła w skład Królestwa Polskiego jako część Prus Królewskich.
W Królestwie Polskim[]
Mapa Warmii z XVIII w. wykonana przez Jana Fryderyka Ederscha.
Mimo przynależności do Korony, biskupi warmińscy zachowali władztwo nad Warmią, która była odtąd autonomicznym księstwem biskupim. W latach 1478-1479 doszło do wojny popiej w czasie której Warmia, korzystając ze wsparcia krzyżaków, próbowała całkowicie uniezależnić się od Polski, aczkolwiek nieskutecznie. Ostatnią próbę odzyskania Warmii podjął Albrecht Hohenzollern w latach 1519-1521, lecz nie udało mu się zdobyć Olsztyna, którego obroną kierował Mikołaj Kopernik.
Na Warmii rozpoczął się dynamiczny rozwój kultury, gospodarki i nauki. We Fromborku swoje badania prowadził wspomniany już Mikołaj Kopernik, który wnioski ze swoich obserwacji astronomicznych zawarł w dziele "O obrotach sfer niebieskich", gdzie jako pierwszy sformułował teorię heliocentryczną.
W XVI w. Warmia, w przeciwieństwie do sąsiednich Mazur, nie uległa reformacji i pozostała krainą stricte katolicką.
Na początku XVIII w. Warmię ogarnęła epidemia dżumy, która zdziesiątkowała ludność. W drugiej połowie XVIII w. biskup warmiński Ignacy Krasicki stał się jednym z najbliższych współpracowników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wywarł on ogromny wpływ na reformy kraju, jak również rozwój kultury, zwłaszcza literatury - sam był zdolnym pisarzem i jednym z czołowych przedstawicieli polskiego oświecenia. Był również ostatnim biskupem warmińskim pod panowaniem polskim - w 1772 roku na mocy I rozbioru Polski Księstwo Warmińskie zostało opanowane przez Królestwo Prus.
Po panowaniem pruskim[]
Warmia została całkowicie sekularyzowana i przyłączona do prowincji Prusy Wschodnie. Zachowała jednak swą odrębność kulturową i wyznaniową. W 1873 roku w szkołach na Warmii wprowadzono nauczanie wyłącznie w języku niemieckim, używanie języka polskiego zostało zakazane. Mimo to, na Warmii rozwijała się polska działalność kulturowa. Jej głównym przedstawicielem był Feliks Nowowiejski - kompozytor melodii do pieśni "Rota" Marii Konopnickiej, "Hymnu do Bałtyku" oraz "Hymnu Warmińskiego".
W 1920 roku na Warmii odbył się plebiscyt mający zadecydować o przynależności terytorialnej krainy. Mimo starań polskich działaczy, w tym Nowowiejskiego, bardzo niewielu mieszkańców Warmii poparło przynależność do Polski.
Powrót do Polski[]
Herb Warmii jako element herbu województwa warmińsko-mazurskiego
W 1945 roku, wskutek II wojny światowej, Warmia w całości znalazła się w granicach Polski. Spora część pierwotnej ludności uciekła w trakcie działań wojennych przed Armią Czerwoną, wielu też zostało przymusowo wysiedlonych po wojnie. Zastąpiła ich ludność napływowa. Mimo to, Warmia zachowała bardzo silne poczucie niezależności od sąsiednich Mazur, które w 1999 roku znalazło odzwierciedlenie w nazwie nowego województwa warmińsko-mazurskiego.
Historyczne postaci związane z Warmią[]
- Mikołaj Kopernik - astronom.
- ks. bp Ignacy Krasicki - wybitny pisarz i działacz polityczny okresu oświecenia.
- Feliks Nowowiejski - kompozytor.