Wielkie odkrycia geograficzne – wyprawy odkrywcze Europejczyków, głównie Hiszpanów, Portugalczyków (i Włochów w ich służbie), Francuzów oraz Anglików od XIV do XVI wieku.
Odkrywcy[]
Henryk Żeglarz[]
Inicjatorem i za pierwszego nowożytnego odkrywcę uznaje się Henryka Żeglarza, trzeciego syna króla Portugalii Jana I Dobrego. W latach 1415-1445 prowadził wyprawy po wybrzeżach Afryki, odkrywając m.in. Ceutę (1415 r.), Azory (1427 r.), Rio de Oro (1436 r.) i Senegal (1445 r.). Dodatkowo niedaleko Sagres założył szkołę nawigatorką i obserwatorium. Nie wiadomo gdzie dokładnie kiedyś się znajdowała. Powszechnie uznaje się, że została zniszczona podczas Trzęsienia Ziemi w Lizbonie w 1755 r. Dzięki niemu Portugalia rozpoczęła swoje wyprawy morskie, zdobywając reputację odkrywców.
Vasco da Gama[]
Kolejnym wielkim żeglarzem na usługach portugalskich był Vasco da Gama. Na polecenie króla Manuela I Szczęśliwego w grudniu 1497 r. wyruszył z wyprawą w celu dotarcia do Azji poprzez opłynięcie wybrzeż Afryki. 20 maja 1498 r. dotarł do Kalikatu w Indiach. 4 lata potem został mianowany admirałem i ponownie dopłynął do Indii. Zakładając liczne faktorie we wschodniej Afryce i w Indiach stał się bezpośrednim twórcą Portugalskiego imperium kolonialnego. W 1524 r. otrzymał honor zostania Indii.
Henryk Magellan[]
Ostatnim wielkim Portugalczykiem zdobywającym sławę odkrywcy był Henryk Magellan. W latach 1505-1513 w służbie Portugalii odbył wyprawy do Egiptu, Maroka i Indii.
W 1517 r. rozpoczął współpracę z królestwem Hiszpanii. Relacjonując wyprawy poprzedników planował odbyć podróż do Wysp Korzennych (Indonezja) drogą na zachód. Zdobywając zezwolenie króla Karola I, rozpoczął swoją wyprawę we wrześniu 1519 r. Flota odkrywcza składała się z 5 karawel i 265 ludzi. W październiku 1520 r. dopłynął do cieśniny w Południowej Ameryce, dziś nazywaną Cieśniną Magellana na jego cześć. W marcu 1521 r. ekspedycja przebyła przez cały Pacyfik i dotarła do Marianów.
Odkrywca zginął 27 kwietnia 1527 r. podczas interweniowania w konfliktach tubylców na Filipinach. Do Moluk dotarto w listopadzie tego samego roku pod wodzą J.S. Elcano. Z ładunkiem zakupionych towarów do Europy wracała już tylko 1 okręt. Do Hiszpanii 6 września 1522 r. wrócił jeden okręt składający się z 18 ludzi. Wyprawa Magellana ostatecznie, w sposób empiryczny, dowiodła kulistości Ziemi. Rzekomo odkrywcy mieli odkryć "czarną gęś, którą się powinno obdzierać, nie skubać" (pingwina). Rozmiar planety miał się okazać zdecydowanie większy niż współcześnie myślano - Droga Victorii miała wynosić 69 000 kilometrów.
Krzysztof Kolumb[]
"Portret Mężczyzny" - Sebastian del Piombo, Wenecja, 1519 r. Obraz ma rzekomo przedstawiać Krzysztofa Kolumba.
Prawdopodobnie najsłynniejszym odkrywcą jest Krzysztof Kolumb. Uznaje się go za odkrycie Ameryki.
Włoch pochodzący z Genui od 1476 r. przebywał w Portugalii sporządzając mapy i uczestnicząc w rejsach morskich. Był przekonany, że można do Indii dopłynąć szybciej płynąc na Zachód, niż przez Afrykę i przylądek Dobrej Nadziei. Jego przekonanie utrwaliły listy i mapa Toscanellego. W 1484 r. przedstawił projekt wyprawy dworze portugalskiemu, ale w obliczu niepowodzenia rok później wyjechał do Toledo. Po długich staraniach przekonał Izabelę I i w kwietniu 1492 r. wydała ona mu zgodę na wyprawę, oddając mu 3 statki - Santa Maria, Pinta i Niña.
Pierwsza wyprawa rozpoczęła się 3 sierpnia 1492 roku - 90 ludzi wyruszyło z Palos w Andaluzji. 12 października dotarł na wyspę Guanahani w archipelagu Bahamów. Nazwał ją San Salvador (wyspy Watling). Potem dopłynął do wysp Kuby i Haiti, którą nazwał Hispaniolą. Po zatopieniu Santa Marii powrócił do Hiszpanii 15 marca 1493 r.
Druga wyprawa odbyła się w latach 1493-1496. Tym razem ekspedycja posiadała 17 statków i ok. 1500 ludzi. Odkrył m.in. Dominikanę, Gwadelupę, Antiguę, Wyspy Dziewicze, Puerto Rico i Jamajkę. Wyprawa ta rozpoczęła konkwistę hiszpańską w Amerykach.
3. wyprawa (1498 - 1500 r., 6 okrętów, ok. 300 ludzi) odbyła się do stałego lądu Ameryki Południowej. W czerwcu 1498 r. Kolumb dotarł do wyspy Trynidad i delty Orinoko.
4. i ostatnia wyprawa rozpoczęła się w 1502 r., a zakończyła się 2 lata później. Tym razem wypłynęło ok. 150 ludzi na 4 statkach. Odkrywca opłynął wschodnie wybrzeża Ameryki Środkowej - dotarł do Hondurasu, Przesmyku Panamskiego.
Przed wszystkimi wyprawami otrzymał dziedziczne tytuły wicekróla odkrytych krajów i Wielkiego Admirała. Na skutek intryg i niechęci królowej do jego bezwzględności wobec tubylców, stopniowo tracił swoje przywileje. Był nawet więziony w latach 1500-1502. Zmarł w roku 1506, w zapomnieniu i ciągłym przekonaniu, że odkrył wschodnie wybrzeża Azji.
Amerigo Vespucci[]
Amerigo był kolejnym włoskim żeglarzem na usługach dworu iberyjskiego: działał na usługach zarówno Hiszpanii, jak i Portugalii. Brał udział w przygotowywaniach do 2. i 3. wyprawy Kolumba (1493 r. i 1498 r.) jako agent domu bankowego Medyceuszów w Sewilli.
W latach 1499-1500 i 1501-1502 brał udział w wyprawach do Ameryk. W 1508 r. został naczelnym pilotem floty hiszpańskiej. Nazwał poznane lądą Nowym Światem (Mundus Novus). Zdawał sobie sprawę z charakteru dokonanych odkryć. Jego opisy i mapy nowych terytoriów przyniosły mu wielką sławę. Nowy kontynent nazwano jego imieniem (hiszp. i port. América, włos. America) za inicjatywą Martina Waldseemüllera, niemieckiego kartografa i geografa. Umieścił nazwę America na jego nowo wydanej mapie świata Universalis cosmographia.
John Cabot[]
Giovanni Caboto, jak większość Włochów na usługach innych państw, pochodził z Genui. Zyskując weneckie obywatelstwo w 1476 r., żeglarz dostał uprawnienia w celu handlowania w imieniu Wenecji po morzu Śródziemnym. W 1484 r. jednak na stałe osiadł się w Anglii. W tym czasie zmienił swoje nazwisko na John Cabot. Miał rzekomo dotrzeć do Mekki, mówiąc to w 1497 r. mediolańskiemu ambasadorowi w Londynie.
Posiadając wcześniejsze doświadczenie w podróżach, został wynajęty przez Henryka VII. Celem wyprawy było odkrycie drogi do Azji na zachód przez północ. Wyruszył wraz ze swoim synem Sebastianem w 1497 r. dopływając do wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej. Dotarł do półwyspu Labrador i do wyspy Nowa Fundlandia. Chcąc dalej płynąć na północ, został zatrzymany przez nie dające przepłynąć lody. Co prawda nie udało mu się dotrzeć do Kataju czy Indii, ale zapoczątkował angielską erę kolonialną.
Cieśnina Cabota wraz z półwyspem Labrador.
Drugą wyprawę odbył w 1498 r. docierając do przylądka Hatteras (Północna Karolina). Zmarł w drodze powrotnej niedaleko Islandii.
Na jego cześć nazwano cieśninę łączącą Nową Fundlandię i Nową Szkocję Cieśniną Cabota.