Polski orzełek wojskowy wz. 19
Wojsko Polskie – ogół formacji zbrojnych II Rzeczpospolitej istniejące w latach 1918-1939.
Geneza[]
Armia Księstwa Warszawskiego[]
Książę Józef Poniatowski na przeglądzie grenadierów
Po pokonaniu Królestwa Prus przez Cesarstwo Francuskie powstało Księstwo Warszawskie. Wkrótce rozpoczęto formowania armii składającej się z Legionów Polskich tworzonych we Włoszech i Legii Północnej.
14 listopada 1806 gen. Jan Henryk Dąbrowski powołał dawnych oficerów, podoficerów i żołnierzy służby narodowej. Szlachecka młodzież wstępująca w szeregi Armii była automatycznie awansowana na podoficerów i oficerów.
Wojska Księstwa Warszawskiego składały się z 17 pułków. Dwanaście pierwszych powstało w latach 1806-1807, a kolejne pięć w 1809 roku. Dodatkowe pięć pułków powstały na Litwie.
Od 5 października 1807 do maja 1813 roku funkcję ministra wojny sprawował książę Józef Poniatowski. W 1812 roku podczas inwazji na Rosję jego zastępcą był gen. Józef Wielhorski.
Stan armii Księstwa wynosił 31 317 żołnierzy oraz 6035 koni w trzech dywizjach.
Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego[]
„Do zobaczenia się w Warszawie”— Aleksander I Romanow
Seweryn Krzyżanowski strzelec konny gwardii Królestwa Kongresowego
Po klęsce Napoleona w kampanii rosyjskiej, Armia Imperium Rosyjskiego wkroczyły na terytorium Księstwa Warszawskiego, kończąc tym samym jego istnienie.
13 kwietnia 1814 roku w Paryżu doszło do spotkania polskich wojskowych z cesarzem Aleksandrem I. Na pytanie "czy wojsko zatrzyma kokardę narodową", odpowiedział on twierdząco. Generał Dąbrowski zabiegał też o utrzymanie narodowego charakteru armii. 24 kwietnia 1814 roku w St-Denis odbyła się rewia wojska polskiego, na której cesarz Aleksander I z szacunkiem do polskich żołnierzy powiedział "Do zobaczenia się w Warszawie".
W kwietniu 1814 w Paryżu powstał Komitet Wojskowy na którego czele stanął wielki książę Konstanty Pawłowicz Romanow, członkami zaś byli: generałowie Jan Henryk Dąbrowski, Józef Zajączek, Józef Wielhorski, Karol Otto Kniaziewicz, Stanisław Wojczyński, Karol Sierakowski, Antoni Sułkowski, Romuald Giedroyć i Franciszek Paszkowski.
Wojsko zasilane było z poboru, a służba trwała 6 lat.
W chwili wybuchu powstania listopadowego Wojsko Polskie liczyło 27 543 żołnierzy.
Podczas I wojny światowej[]
Podczas I wojny światowej wielu żołnierzy narodowości polskiej musiało stanąć na przeciw siebie we wrogich armiach.
Legiony Polskie[]
Józef Piłsudski wraz z oficerami 5. Pułku Piechoty w Lasku Polskim na Wołyniu.
16 sierpnia 1914 roku powołano Legiony Polskie. Utworzono Legion Wschodni we Lwowie i Legion Zachodni w Krakowie. Legion Wschodni szybko został rozwiązany, ponieważ jego żołnierze odmówili przysięgi na wierność cesarzowi Franciszkowi Józefowi I. Część żołnierzy z Józefem Hallerem na czele przeszli do Legionu Zachodniego, a reszta została wcielona do Armii Austro-Węgier.
Legion Zachodni pod dowództwem brygadiera Józefa Piłsudskiego walczył jako straż tylna wojsk austriackich na lewym brzegu Wisły. Następnie część polskich żołnierzy walczyła w bitwach pod Laskami i Anielinem. W dniach 16–19 listopada Legiony stoczyły bitwę pod Krzywopłotami.
20 września 1916 roku Legiony Polskie zostały przemianowane na Polski Korpus Posiłkowy.
Legiony podzielone były na trzy brygady:
- I Brygada Legionów Polskich – dowódca: Józef Piłsudski/Kazimierz Sosnkowski/Marian Januszajtis-Żegota
- II Brygada Legionów Polskich – dowódca: Ferdynand Küttner/Józef Haller
- III Brygada Legionów Polskich – dowódca: Wiktor Grzesicki/Stanisław Szeptycki/Zygmunt Zieliński/Bolesław Roja
Legiony zostały rozwiązane na skutek kryzysu przysięgowego, kiedy to żołnierze odmówili przysięgi na wierność cesarzowi. Żołnierze z Królestwa Polskiego, którzy złożyli przysięgę zostali przeniesieni do Polskiej Siły Zbrojnej, część żołnierzy była internowana.
Korpusy Polskie w Rosji[]
Józef Dowbor-Muśnicki i sztab I Korpusu Polskiego
Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu w Imperium Rosyjskim zaczęły się formować korpusy polskie. Ich kierownictwem zajmował się Naczelny Polski Komitet Wojskowy.
W 1917 roku na Białorusi powstał I Korpus Polski w Rosji, dowodzony przez gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego i liczący około 29 tyś żołnierzy. Korpus ten uznawał Radę Regencyjną. W lutym i marcu 1918 roku Korpus ten toczył ciężkie walki o Bobrujsk z Armią Czerwoną. 21 maja 1918 roku Korpus został rozbrojony przez Niemców.
W grudniu 1917 roku w Besarabii powstał II Korpus Polski w Rosji, w marcu 1918 roku połączył się on z II Brygadą Legionów dowodzoną przez pułkownika Józefa Hallera. Łącznie składał się z 7 tyś. żołnierzy dowodzonych przez Jana Stankiewicza, a następnie przez Józefa Hallera. 11 maja 1918 roku po bitwie pod Kaniowem II Korpus został zmuszony do kapitulacji.
W 1918 roku z polskich żołnierzy stacjonujących na Ukrainie powstał III Korpus Polski w Rosji dowodzony przez gen. Eugeniusza de Henning-Michaelisa. Korpus ten walczył z bolszewikami na terenie Ukrainy. W czerwcu 1918 Korpus został rozbrojony przez Austriaków.
Na przełomie lat 1917 i 1918 roku w Odessie utworzono polski oddział, dowodzony przez kapitana Stanisława Skrzyńskiego. Oddział ten liczył około 1,5 tyś żołnierzy i został rozwiązany przy próbie rozbrojenia ich przez Austriaków. Część żołnierzy z tego oddziału dołączyła do pozostałych Korpusów i Murmańczyków.
Armia Polska we Francji[]
Plakat Rekrutacyjny do Armii Polskiej we Francji.
W lecie 1917 roku rozpoczęto formowanie tzw Błękitnej Armii, składała się ona z polskich ochotników z Armii Francuskiej, jeńców wojennych i emigracji z Francji, Stanów Zjednoczonych, Kanady i Brazylii.
Pierwszym dowódcą został gen. Louis Archinard. Na mocy porozumienia z Komitetem Narodowym Polski gen. Archinarda zastąpił gen. Józef Haller. Polska Armia walczyła na froncie w ograniczonym zakresie, między innymi w Szampanii. Zakończenie działań froncie zachodnim przyspieszyło proces rekrutacji do Błękitnej Armii.
Na Syberii powstała dywizja dowodzona przez gen. Waleriana Czumę. Formalnie podlegała ona pod dowództwo Armii Polskiej we Francji.
W 1919 rozpoczął się transport Armii do Polski.
Wojska Wielkopolskie[]
Powstańcy Wielkopolscy
Po rozejmie w Compiègne sytuacja Wielkopolski nie była jeszcze przesądzona. Ludność polska została postawiona w stan najwyższej gotowości. Władze lokalne w pewnym stopniu były spolonizowane. Próbowano opanować lokalne garnizony, ale efekty nie były zadowalające i społeczeństwo wielkopolski zmuszone było stworzyć własne siły zbrojne.
Sprzyjał temu rozkaz pruskiego ministra wojny, o powołaniu lokalnych oddziałów Służby Bezpieczeństwa, która w Wielkopolsce składała się w większości z ludności polskiej. 27 grudnia 1918 oddziały te rozpoczęły w Poznaniu akcję powstańczą. Wkrótce oddziały rozwinęły się w Armię Wielkopolską, na której czele stanął były dowódca I Korpusu Polskiego, gen. Józef Dowbor-Muśnicki. Kadra oficerska składała się z Polaków służących wcześniej w Rosji i Niemczech.
Wiosną 1919 roku doszło do poboru i Armię Wielkopolską zasiliły nowe siły. Sformowano 12 pułków strzelców wielkopolskich. Wielkopolska została podzielona na trzy wojskowe okręgi, a stacjonujące tam oddziały złączono w 3 dywizje piechoty.
W maju 1919 roku Wojska Wielkopolskie zostały podporządkowane Naczelnemu Dowództwu Wojska Polskiego. Odziały wielkopolskie liczące około 72 tysięcy żołnierzy zasiliły szeregi Wojska Polskiego.
Wojsko Litwy Środkowej[]
Po rozpoczęciu buntu generała Lucjana Żeligowskiego i ogłoszeniu powstania Litwy Środkowej, wojska którymi dowodził automatycznie stały się Wojskiem Litwy Środkowej.
Teoretycznie było to niezależne wojsko, w praktyce było całkowicie podległe pod Wojsko Polskie.
We wrześniu 1921 roku jednostki Wojska Litwy Środkowej zostały przemianowane zgodnie z numeracją jednostek Wojska Polskiego.
W momencie zjednoczenia Litwy Środkowej z Polską w kwietniu 1922 roku, nie istniały już żadne znaki odróżniające Wojska Litwy Środkowej od Wojska Polskiego.
Formowanie[]
„Żołnierze!
Obejmuję nad Wami komendę w chwili, gdy serce w każdym Polaku bije silniej i żywiej, gdy dzieci naszej ziemi ujrzały słońce swobody w całym jej blasku. Z Wami razem przeżywam wzruszenie tej godziny dziejowej, z Wami razem ślubuję życie i krew swoją poświęcić na rzecz dobra Ojczyzny i szczęścia Jej obywateli. Żołnierze! W ciągu wojny światowej w różnych miejscach i warunkach tworzyły się próby formacyj wojskowych polskich. Przy kalectwie – zdawało się – nieuleczalnym naszego Narodu próby nawet, gdy były szczytne i bohaterskie były z konieczności karle i jednostronne. Pozostałością tych stosunków jest niejednolitość szkodliwa wojsku. Liczę na to, że każdy z Was potrafi siebie przezwyciężyć i zdobędzie się na wysiłek dla usunięcia różnic i tarć, klik i zaścianków w wojsku, dla szybkiego wytworzenia poczucia koleżeństwa i ułatwienia pracy. … Chciałbym, … abym mógł zdając sprawę ze swych czynności przed narodem, powiedzieć sumiennie o sobie i o Was, że byliśmy nie tylko pierwszymi, ale i dobrymi żołnierzami zmartwychwstałej Polski.
Rozkaz ten przeczytać przed frontem podwładnych mi oddziałów.”— Józef Piłsudski
Rozkaz Józefa Piłsudskiego skierowany do żołnierzy.
Formowanie jednostek Wojska Polskiego odbywało się w skomplikowanej sytuacji politycznej i gospodarczej.
Na przełomie października i listopada 1918 roku sprawność bojową miała jedynie Polska Siła Zbrojna, składająca się tylko z dwóch pułków piechoty i wywodząca się z Królestwa Polskiego. By uzupełnić braki, postanowiono wprowadzić pobór byłych żołnierzy narodowości polskiej, wcześniej walczących w różnych armiach. Szeregi Wojska Polskiego zasilili także działacze tajnych organizacji niepodległościowych takich jak Polska Organizacja Wojskowa.
Liczono także na polskich żołnierzy walczących w Rosji i Hallerczyków.
Wojsko Polskie już w pierwszych latach istnienia zmagało się z wieloma problemami. Największym z nich był brak jednolitego uzbrojenia, wyposażenia, a także różne szkoły wojskowe w których uczyli się oficerowie. Poważnym problemem były też dezercje.
W związku z uchwałą Sejmu z 17 czerwca 1919 roku, oficerami mogli być wyłącznie obywatele polscy, narodowości polskiej, co wykluczało obywateli żydowskiego pochodzenia.
28 października 1918 roku szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego został generał Tadeusz Rozwadowski. Rozpoczął on rozbudowę jednostek mających stanowić podwaliny pod Wojsko Polskie. 11 listopada naczelnym wodzem został Józef Piłsudski. Kolejnymi szefami Sztabu Generalnego Wojska Polskiego byli gen. Stanisław Szeptycki, płk. Stanisław Haller i ponownie gen. Tadeusz Rozwadowski.
Ministrami Spraw Wojskowych byli kolejno: płk Jan Wroczyński, gen. Józef Leśniewski i gen. Kazimierz Sosnkowski.
Tworzenie jednostek bojowych[]
Personel 4 Eskadry Wywiadowczej w maju 1920 roku.
Wiosną 1919 roku przystąpiono do tworzenia dziesięciu dywizji piechoty, Dywizji Litewsko-Białoruskiej, brygady górskiej i pięciu brygad jazdy. Postanowiono też zjednoczyć wszystkich żołnierzy polskich, weteranów różnych zaborczych armii i jednostek polskich walczących podczas I wojny światowej.
Do Polski przybyło wojsko gen. Józefa Hallera z Francji. W połowie czerwca 1919 roku z Odessy przez Rumunię przedostała się również 4 Dywizja Strzelców gen. Żeligowskiego.
Zjednoczone Wojsko Polskie na przełomie lat 1919–1920 dysponowało 21 dywizjami piechoty, a w kraju służyło około 600 000 żołnierzy.
5 lipca 1920 powołano Generalny Inspektorat Armii Ochotniczej, która miała się składać z ochotników niezobowiązanych do służby wojskowej. Jednostki ochotnicze były używane jako wzmocnienie dywizji piechoty i uzupełnienie strat.
Zimą 1920 roku przystąpiono do dalszej rozbudowy Wojska Polskiego. Pobór sześciu nowych roczników miał dostarczyć nowych żołnierzy do jednostek rezerwowych. Udało się utworzyć jedynie 25 pułków rezerwowych. Wojsko Polskie w szczytowym okresie swego rozwoju, w październiku 1920 miało w swoich szeregach ponad 900 000 żołnierzy. Szybki rozwój Wojska Polskiego udało się osiągnąć dzięki pomocy krajów Ententy, w tym Francji.
Walka o granice[]
Kresy[]
Polskie czołgi FT-17 w okolicach Lwowa, około 1919 roku.
7 października 1918 roku Rada Regencyjna ogłosiła manifest o powstaniu niepodległego państwa polskiego. 11 października Zarząd Miasta Lwowa w liście zapewnił o polskim charakterze miasta. W tym samym czasie w Galicji narastały ukraińskie niepodległościowe nastroje. W pierwszej połowie października 1918 zwołano do Lwowa delegatów z byłych ziem należących do Austro-Węgier, na których mieszkali Ukraińcy – Galicji Wschodniej, Bukowiny i Rusi Zakarpackiej. 19 października utworzyli oni Ukraińską Radę Narodową, która ogłosiła utworzenie niepodległego państwa ukraińskiego. 20 października, podczas posiedzenia Rady Miejskiej Lwowa, przyjęto rezolucję o przyłączeniu miasta do Polski. Aktowi sprzeciwili się radni ukraińscy, uznając go za bezprawny.
30 października komendant lwowskiego oddziału POW por. Ludwik de Laveaux podjął decyzję o siłowym zajęciu Lwowa następnego dnia, chcąc wyprzedzić podobne działania ze strony Ukraińców.
1 listopada 1918 nad ranem, żołnierze podlegający Ukraińskiemu Generalnemu Komisariatu Wojskowemu zajęli większość ważnych budynków we Lwowie, wyprzedzając tym działania Polaków. Polacy skupili swoje siły w dwóch budynkach: w szkole im. Henryka Sienkiewicza i w Domu Akademickim przy ul. Issakowicza. Rozpoczęła się bitwa o Lwów.
17 listopada 1918 roku na czele Armii Wschód stanął gen. Tadeusz Rozwadowski. 19 października z Przemyśla ruszyła odsiecz dla Lwowa, dowodzona przez ppłk. Michała Tokarzewskigo-Karaszewicza. Aby uniknąć otoczenia, dowódca Ukraińskiej Armii Halickiej, pułkownik Hnat Stefaniw podjął decyzję o odwrocie. W nocy z 24 na 25 listopada do Lwowa przybył gen. Tadeusz Rozwadowski, który przejął dowodzenie od gen. Bolesława Roi, postanowiono kontynuować ofensywę, ale przedtem przekształcić polskie jednostki znajdujące się w mieście.
W połowie grudnia front polsko-ukraiński ustalił się na linii od Cisnej do Chyrowa, potem wzdłuż linii kolejowej Przemyśl – Lwów do Przemyśla, z powrotem wzdłuż tej samej linii na przedpola Lwowa, następnie do Jarosławia, przez Lubaczów, Rawę Ruską, Bełz do Kryłowa.
Na początku stycznia Wojsko Polskie zdobyło Uhnów i Bełz. Wkrótce potem w wyniku ukraińskiej ofensywy Bełz znalazł się w okrążeniu i było to jedyne (poza Lwowem) okrążenie, w którym Polacy wytrzymali 109 dni. Ukraińcy próbowali jeszcze dwukrotnie uderzyć na Lwów, jednak bezskutecznie. Wkrótce przerwania walk zażądała Misja Wojskowa Ententy pod przewodnictwem gen. Josepha Barthelemy’ego, a granica stanęła na Linii Barthelemy’ego.
7 marca rozpoczęła się ukraińska ofensywa na Przemyśl i Lwów. 12 marca rozpoczęła się kontrofensywa Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Wacława Iwaszkiewicza, podczas której udało się zdobyć linię kolejową Przemyśl-Lwów. Gen. Iwaszkiewicz przejął dowodzenie nad Armią Wschód.
Nową propozycję rozejmu przedstawił gen. Louis Botha, granica opierająca się na tzw. Linii Bothy została zaakceptowana przez stronę ukraińską, ale odrzucona została przez Polaków. Na front przybyły też jednostki z Armii Polskiej we Francji.
Gen. Józef Haller szykując się do ostatecznej ofensywy zgromadził pod sobą około 50 tys. żołnierzy. Siły zachodnioukraińskiej armii pod dowództwem Mychajło Omelianowicza-Pawlenka wynosiły 44 tys żołnierzy. 25 maja, armia rumuńska wraz z 4 Dywizją Strzelców Polskich rozpoczęła zajmować południowo-zachodnie tereny ZURL, w tym Pokucie. Część ukraińskich jednostek straciła styczność z głównymi siłami i była zmuszona przejść na Zakarpacie, gdzie były internowane przez władze Czechosłowacji.
7 czerwca wojska ukraińskie dowodzone przez gen. Ołeksandra Hrekowa przystąpiły do ofensywy czortkowskiej. Udało się zepchnąć wojska polskie i ustanowić linię Delwiga. 28 czerwca 1919 Wojsko Polskie przełamało front pod Jazłowcem i 16 lipca zmusiło siły UHA do wycofania się za Zbrucz, na teren URL.
Odziały UHA dołączyły do wojsk URL walczących z bolszewikami.
Wojna polsko-bolszewicka[]
„stwierdziliśmy, że gdzieś pod Warszawą znajduje się nie centrum polskiego rządu burżuazyjnego i republiki kapitału, ale centrum całego współczesnego systemu imperialistycznego, oraz że okoliczności pozwalają nam wstrząsnąć tym systemem i prowadzić politykę nie w Polsce, ale w Niemczech i w Anglii. Tym samym stworzyliśmy w Niemczech i Anglii zupełnie nowy odcinek rewolucji proletariackiej, walczącej z ogólnoświatowym imperializmem...”— Włodzimierz Lenin
Marszałek Piłsudski i Rydz-Śmigły podczas wojny polsko-bolszewickiej
We wrześniu 1920 Włodzimierz Lenin w czasie przemówienia na IX Konferencji Rosyjskiej Partii Komunistycznej snuł wizję o rewolucji proletariackiej w krajach europy zachodniej.
Po zakończeniu I wojny światowej rozpoczęła się ewakuacja niemieckiej armii z terenów od Zatoki Botnickiej aż po Morze Azowskie. Bolszewicy doszli do porozumienia z Niemcami, że będą przejmować opuszczane przez nich ziemie. W ten sposób proklamowali w Mińsku Białoruską Socjalistyczną Republikę Rad, a po zdobyciu Wilna stworzyli podobny twór litewsko-białoruski. Wraz z nadejściem bolszewików rozpoczynały się na tych terenach rządy rewolucyjnego terroru.
14 lutego 1919 wojska polskiego dotarły w rejon miasteczka Mosty nad Niemnem i zastały tam formacje Armii Czerwonej, które ustąpiły bez walki. W późniejszych etapach wojska polskie odbiły i Wilno, i Mińsk. Decydujące starcia miały miejsce latem 1920 roku. Armia Czerwona pod wodzą Michaiła Tuchaczewskiego wypierała Polaków z kolejnych terenów kierując się w głąb kraju. Kiedy sytuacja Polski się pogarszała toczono jednocześnie rozmowy w Spa. Zachód nie rozumiał, że Polska walczy nie tylko o własne granice, ale i chroni Europę przed zalewem rewolucji.
Polska delegacja na rokowania w Rydze
W dniach 13-25 sierpnia doszło do bitwy warszawskiej w której to Armia Czerwona została pokonana przez Wojsko Polskie.
18 marca 1921 roku w Rydze podpisany został traktat pokojowy, który wytyczył granicę polsko-sowiecką i do agresji ZSRR na Polskę w 1939 roku regulował stosunki pomiędzy II Rzecząpospolitą a RFSRR, a później ZSRR.
Walki o Wilno[]
Pod koniec wojny polsko-bolszewickiej, Polacy zdobywali ziemie, które zostały utracone na rzecz ZSRR. Po polskich zwycięstwach w bitwie warszawskiej i bitwie nad Niemnem bolszewicy próbowali skłócić Polskę z Litwą. 27 sierpnia Wilno zostało przez nich przekazane Litwie.
W kraju doszło do licznych protestów i żądań włączenia Wileńszczyzny do Polski.
Marszałek Józef Piłsudski darzył dużym zaufaniem generała Lucjana Żeligowskiego, który również pochodził z Wilna. Zlecił mu upozorowanie buntu i siłowe zajęcie Wilna. 7 października Żeligowski przekazał plan swoim oficerom, a następnego dnia ogłosił bunt przeciwko dowództwu Wojska Polskiego. Jednostki gen. Żeligowskiego miały do pokonania 50 km, po drodze napotkali siły litewskie, ale polska przewaga liczebna sprawiła, że Litwini się wycofali. Równocześnie w Wilnie uaktywnili się polscy powstańcy, którzy opanowali dużą część miasta, przed nadejściem wojsk Litwy Środkowej.
Gen. Lucjan Żeligowski ogłosił się naczelnym dowódcą wojsk Litwy Środkowej. 20 lutego 1922 sejm wileński przegłosował przyłączenie miasta do Polski.
Podczas pokoju[]
Po zakończeniu walk w 1921 roku Wojsko Polskie składało się z wojska i Marynarki Wojennej. W skład wojska wchodziły piechota, jazda (kawaleria) i artyleria, bronie techniczne: saperzy, łączność oraz wojska samochodowe i bronie pancerne, bronie pomocnicze: żandarmeria i tabory, lotnictwo oraz jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza i Obrony Narodowej.
Parada Wojska Polskiego w Katowicach, 1922 rok.
31 lipca 1921 roku stan armii wynosił 20 038 oficerów i urzędników wojskowych, 1 583 chorążych, 248 835 szeregowych i 67 390 koni. W 1922 roku 78% żołnierzy była narodowości polskiej, ale po wprowadzeniu poboru z Galicji odsetek spadł do 66%. W 1926 roku żołnierze narodowości polskiej stanowili już tylko 64%.
Szczególną nieufnością darzono żołnierzy narodowości żydowskiej. Byli oni z góry podejrzewani o brak lojalności wobec państwa polskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej utworzono obóz internowania w Jabłonnie, w którym przebywało około tysiąca żołnierzy i oficerów żydowskiego pochodzenia.
Wojsko[]
Piechota zorganizowana była w 30 dywizji, w tym dwie górskie. Obowiązkowa służba w piechocie trwała 18 miesięcy. Ponadto istniało 40 pułków jazdy, w tym: 27 pułków ułanów, 3 pułki szwoleżerów i 10 pułków strzelców konnych oraz 10 dywizjonów artylerii konnej. W 1924 roku jazda przemianowana została na kawalerię i zreorganizowana. Lotnictwo także wchodziło w skład wojsk lądowych. W latach dwudziestych Wojsko Polskie dysponowało 6 pułkami lotniczymi oraz dywizjonem lotnictwa morskiego. Pułki te stacjonowały w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Toruniu, Lidzie i Lwowie, a dywizjon lotnictwa morskiego znajdował się w Pucku.
Broń pancerna składała się z pułku czołgów 5 dywizjonów samochodów pancernych i 2 dywizjony pociągów pancernych. Formacje pancerne były wyposażone w 114 czołgów i 10 pociągów pancernych.
Marynarka Wojenna[]
W 1926 roku w skład Marynarki Wojennej wchodziły:
- 2 kanonierki ("Komendant Piłsudski" i "Generał Haller")
- 4 trawlery ("Jaskółka", "Mewa", "Rybitwa" i "Czajka")
- 5 torpedowców ("Mazur", "Krakowiak", "Ślązak", "Podhalanin" i "Kujawiak")
- 4 monitory rzeczne ("Warszawa", "Toruń", "Pińsk" i "Horodyszcze")
- 2 transportowce ("Warta" i "Wilia")
Korpus Ochrony Pogranicza[]
Korpus Ochrony Pogranicza był formowany od jesieni 1924 roku. Podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych oraz Ministerstwu Spraw Wojskowych. W 1926 roku składał się 6 brygad, w których służyło 16 000 żołnierzy. Brygady te były ulokowane wzdłuż granicy sowieckiej, łotewskiej i litewskiej, a od 1939 także na rumuńskiej i z Prusami Wschodnimi.
Pod rządami sanacji[]
W wyniku przewrotu majowego władzę przejął Marszałek Józef Piłsudski. W rządzie Kazimierza Bartla objął on tekę Ministra Spraw Wojskowych. Rozpoczął on reorganizację sił zbrojnych. W 1921 na 145 generałów, którzy służyli w Wojsku Polskim, 12 wywodziło się z Legionów Polskich. Siedem lat później na 81 generałów było już 44 byłych legionistów. Byli legioniści objęli także najważniejsze stanowiska dowódcze.
6 sierpnia 1926 dekretem prezydenta został utworzony Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych (GISZ). Na jego czele stanął Generalny Inspektor, który w razie wojny miał zostać Naczelnym Wodzem. Generalny Inspektor formalnie podlegał Ministrowi Spraw Wojskowych. W praktyce był kimś na równi z ministrem i mógł wydawać mu służbowe polecenia.
Polskie czołgi 7TP na manewrach
Po śmierci Józefa Piłsudskiego Wojsku Polskim nastąpiły poważne zmiany personalne. Stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych objął gen. Edward Rydz-Śmigły. Ministrem spraw wojskowych został gen. Tadeusz Kasprzycki. W skład GISZu weszli m.in. gen. Tadeusz Kutrzeba i gen. Władysław Bortnowski. Szefem Sztabu Głównego mianowano gen. Wacława Stachiewicza.
Latem 1936 roku rozpoczęto przygotowania do modernizacji Wojska Polskiego. Powstał sześcioletni plan modernizacji i rozbudowy wojska. Przewidywał wzmocnienie dywizji piechoty dodatkowymi lekkimi i ciężkimi karabinami maszynowymi, granatnikami, karabinami przeciwpancernymi i działami polowymi.
W wyniku realizacji planu rozbudowy sił morskich polska flota wojenna miała się składać z dodatkowych 6 niszczycieli, 8 okrętów podwodnych, 1 stawiacza min, 8 trałowców, 3 ścigaczy.
1 marca 1939 roku wojsko i Marynarka Wojenna (bez KOPu) liczyło 282 877 żołnierzy, w tym 17 561 oficerów zawodowych i 368 oficerów rezerwy powołanych na ćwiczenia, oraz 43 384 podoficerów zawodowych.
W wyniku klęski w kampanii wrześniowej zginęło 66 000 polskich żołnierzy i oficerów (2000 oficerów, w tym 5 generałów i kilku wyższych dowódców), 134 000 żołnierzy zostało rannych, a około 420 000 dostało się do niewoli niemieckiej.
Po ataku ZSRR na Polskę do sowieckiej niewoli dostało się ok. 250 000 żołnierzy. Większość wyższych oficerów została ofiarami zbrodni katyńskiej.
Około 1300 polskich żołnierzy dostało się do niewoli słowackiej. W ramach ewakuacji ok. 80 000 żołnierzy przedostało się do sąsiadujących z Polską krajów neutralnych – Litwy, Łotwy i Estonii oraz Rumunii i na Węgry.
Po upadku II RP próbowano odbudować Wojsko Polskie we Francji.